نوروپاتی دیابتی یک بیماری از خانواده مشکلات عصبی است که در نتیجه ابتلا به دیابت ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به دیابت با گذشت زمان دچار آسیب‌دیدگی عصبی در کل بدن می‌شوند. در برخی افراد، آسیب وارد شده به اعصاب بدون علائم خاص است، در حالی که در سایر افراد علائمی همچون درد، سوزش، یا بی‌حسی در دست‌ها، بازوها، پاها و ناحیه کف پا مشاهده می‌گردد. علاوه بر این مشکلات عصبی می‌توانند تمام اندام‌های بدن همچون سیستم گوارش، قلب، و اندام‌های جنسی را تحت تاثیر خود قرار دهند.
در حدود 60 تا 70 درصد افراد مبتلا به دیابت به نوروپاتی دچار می‌شوند. در حقیقت دیابت با گذشت زمان باعث آسیب‌دیدگی عصبی می‌شود، اما خطر ابتلا به نوروپاتی با افزایش سن و طولانی شدن مدت ابتلا به دیابت افزایش می‌یابد. بالاترین نسبت ابتلا به نوروپاتی در بین افرادی است که حداقل برای 25 سال به بیماری دیابت مبتلا باشند. نوروپاتی دیابتی همچنین می‌تواند بیشتر در بین افرادی مشاهده شود که در ارتباط با کنترل گلوکز خون (که در اصطلاح به آن قند خون گفته می‌شود) خود مشکل داشته و سطح چربی و فشار خون آنها بالا بوده و نیز دچار اضافه وزن باشند.
چه عواملی باعث ابتلا به نوروپاتی دیابتی می‌شود؟
دلایل ابتلا به این بیماری برای انواع مختلف نوروپاتی دیابتی متفاوت می‌باشد. به این ترتیب آسیب وارد شده به اعصاب احتمالاً در نتیجه ترکیبی از عوامل زیر ایجاد می‌شود:
- عوامل متابولیک همچون قند خون بالا، مدت طولانی ابتلا به دیابت، سطح بالای چربی، و سطح پایین تولید انسولین توسط بدن
- عوامل عصبی عضلانی که باعث آسیب‌دیدگی رگ‌های خونی تامین کننده مواد مغذی مورد نیاز برای عملکرد اعصاب می‌شود
- عوامل مربوط به عملکرد سیستم ایمنی که باعث التهاب عصبی می‌شوند.
- آسیب‌دیدگی مکانیکی اعصاب که در نتیجه ابتلا به مشکلات مختلف مثل سندرم تونل کارپال ایجاد می‌شود.
- عوامل ژنتیک که افزایش احتمال دچار شدن به بیماری‌های عصبی را به همراه دارند.
- عوامل مربوط به سبک زندگی همچون سیگار کشیدن یا مصرف الکل که تاثیر مخرب بر عملکرد اعصاب دارند.
علائم نوروپاتی
علائم این بیماری به نوع نوروپاتی و اعصاب آسیب‌دیده در نتیجه آن بستگی دارد. برخی افراد دچار این بیماری هیچ علائمی در این رابطه مشاهده نمی‌کنند. با این وجود، علائم آسیب‌دیدگی عصبی در سایر افراد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی‌حسی، سوزش، یا درد انگشتان، پاها، کف پا، دست‌ها، و بازوها
- ضعیف شدن عضلات دست یا پا
- سوءهاضمه، حالت تهوع یا استفراغ
- اسهال یا یبوست
- سرگیجه یا حالت غش به خاطر افتادن قند خون در هنگام ایستادن یا بلند شدن از حالت نشسته
- مشکلات مربوط به دفع
- ناتوانی جنسی در آقایان یا خشکی واژن در خانم‌ها
- ضعف و خستگی شدید
توجه داشته باشید علائمی که معمولاً با نوروپاتی ارتباط نداشته ولی اغلب با آن همراه می‌شوند شامل کاهش وزن و افسردگی است.
انواع نوروپاتی دیابتی
نوروپاتی دیابتی را می‌توان به گروه‌های زیر طبقه‌بندی کرد:
نوروپاتی محیطی
رایج‌ترین نوع نوروپاتی دیابتی است که باعث درد یا از دست دادن احساس در انگشتان، پاها، کف پا، دست‌ها و بازوها می‌شود.
نوروپاتی سیستم عصبی خودکار یا اتونوم
این شرایط باعث ایجاد تغییر در عملکرد سیستم گوارش، ادرار و مدفوع، واکنش نسبت به شرایط جنسی، و نیز فعالیت نامناسب سیستم تعریق بدن می‌شود. علاوه بر این نوروپاتی در این حالت می‌تواند بر اعصاب کنترل کننده قلب و فشار خون و نیز اعصاب ریه‌ها و چشم‌ها نیز تاثیر منفی داشته باشد.
نوروپاتی پروگزیمال
این شرایط باعث ایجاد درد در ران‌ها، باسن، و ناحیه لگن شده و ضعف در پاها را به همراه دارد.
نوروپاتی کانونی
این شرایط باعث ضعف یک‌باره یک عصب یا یک گروه از اعصاب در بدن شده و ضعف عضله یا درد آن را به همراه دارد. نوروپاتی کانونی می‌تواند بر انواع اعصاب تاثیر داشته باشد.
چگونه می‌توان ابتلا به نوروپاتی دیابتی را تشخیص داد؟
پزشکان تشخیص نوروپاتی دیابتی را با توجه به علائم بیمار و معاینه فیزیکی انجام می‌دهند. در طول معاینه، پزشک فشار خون، ضربان قلب، قدرت عضله، رفلکس بدن، و حساسیت نسبت به تغییر در موقعیت، لرزش، دما، یا لمس آرام بدن را مورد بررسی قرار می‌دهد. پزشکان متخصص معمولاً به افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌کنند یک معاینه کامل از پای خود به صورت سالانه انجام دهند تا به این ترتیب ابتلا به نوروپاتی محیطی به موقع تشخیص داده شود. معاینه کامل پا شامل ارزیابی پوست، عضلات، استخوان‌ها، فرآیند گردش خون، و شرایط لمس و احساس در پاها است. علاوه بر این پزشک ممکن است از آزمایش‌های زیر به عنوان بخشی از فرآیند تشخیص خود استفاده کند:
- آزمایش هدایت عصبی یا الکترومیوگرافی: گاهی اوقات به منظور کمک به تشخیص نوع و میزان آسیب وارد شده به عصب استفاده می‌شود.
- کنترل نوسان در ضربان قلب بیمار: برای بررسی چگونگی واکنش قلب به شرایط مختلف همچون تنفس عمیق و تغییر موقعیت بدن که باعث تغییر در فشار خون می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان درد عصبی ناشی از دیابت
اولین مرحله درمان در این شرایط با کنترل سطح خون در یک محدوده مناسب به منظور جلوگیری از وارد شدن آسیب بیشتر به اعصاب شروع می‌شود. به این منظور سطح قند خون بررسی شده، رژیم غذایی مناسب، فعالیت فیزیکی، مصرف داروهای دیابت یا تزریق انسولین برای بیمار تجویز می‌شود. علائم این بیماری ممکن است در مراحل اولیه کنترل قند خون تشدید گردند، اما با گذشت زمان با حفظ قند خون در سطح مناسب می‌توان به بهبود علائم بیماری کمک کرد. در این شرایط روش درمان انتخاب شده به نوع آسیب عصبی و علائم مربوط به آن بستگی خواهد داشت.
کاهش درد
پزشکان معمولاً برای درمان نوروپاتی دیابتی دردناک از داروهای خوراکی استفاده می‌کنند، هر چند استفاده از سایر روش‌های درمان نیز می‌تواند برای رفع این مشکل مفید باشد. افراد دچار درد عصبی شدید ممکن است نیاز به استفاده ترکیبی از دارو یا روش‌های درمان مختلف برای رفع مشکل خود داشته و به این ترتیب لازم است یک برنامه درمان مناسب برای آنها با توصیه پزشک تعیین گردد. داروهایی که می‌توانند به کنترل درد عصبی ناشی از دیابت کمک کنند، شامل موارد زیر هستند:
- داروهای ضد افسردگی همچون آمی تریپتیلین، ایمیپرامین، و دسیپرامین (نورپرامین و پرتوفران)
- سایر انواع داروهای ضد افسردگی مثل دولوکستین (سیمبالتا)، ونلافاکسین، بوپروپیون (ولبوترین)، پاروکستین (پاکسیل)، و سیتالوپرام (سلکسا)
- داروهای ضد صرع همچون پرگابالین (لیریکا)، گاباپرنتین (گابارون و نورونتین)، کاربامازپین، و لاموتریگین (لامیکتال)
- داروهای مخدر و موارد مانند آن مثل اکسی‌کدون که برای کاهش فشار عصبی مفید است و ترامادول (اولترام) که عملکرد مناسب ضد افسردگی دارد.
نکات قابل توجه در ارتباط با روش‌های درمان نوروپاتی دیابتی به شرح زیر هستند:
- افراد نیازی به افسرده بودن به منظور تاثیرگذاری مصرف داروهای ضد افسردگی بر کاهش درد عصبی خود ندارند. در حقیقت به خاطر اینکه داروهای مسکن قابل تهیه از داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک همچون استامینوفن و ایبوپروفن ممکن است به خوبی برای درمان اکثر دردهای عصبی مفید نبوده و نیز احتمالاً عوارض جانبی برای بیمار به همراه دارند، برخی پزشکان متخصص پیشنهاد می‌دهند از مصرف این داروها برای کنترل درد عصبی اجتناب شود.
- امروزه از روش‌های درمان موضعی بر روی پوست (به خصوص در ناحیه پا) شامل کرم کاپسایسین و لیدوکائین (لیدودرم و لیدوپین) برای کنترل علائم نوروپاتی دیابتی استفاده می‌شود. مطالعات انجام شده در این رابطه نشان می‌دهند مصرف اسپری‌ها یا پدهای نیترات نیز می‌توانند به کاهش درد ناشی از این بیماری در ناحیه پا کمک کنند.
- امروزه افراد دارای حساسیت در ناحیه پا یا کف آن می‌توانند از ابزارهای مخصوص برای اجتناب از تماس پتو یا لحاف به این نقاط استفاده کنند.
- استفاده از فیزیوتراپی می‌تواند به کاهش درد ناشی از این بیماری در برخی افراد کمک کند. روش‌های درمان مورد استفاده در فیزیوتراپی شامل تحریک الکتریکی عصب، مگنت تراپی، و لیزر درمانی است. به هر حال هنوز برای تایید اثربخشی نتایج حاصل از این روش‌ها نیاز به انجام تحقیقات بیشتر وجود دارد. علاوه بر این امروزه محققان در حال بررسی برخی روش‌های جدید در آزمایش‌های کلینیکی برای رفع مشکلات ناشی از نوروپاتی دیابتی و علائم آن هستند.
مراقبت از دست‌ها و پاها
برای مراقبت از دست‌ها و پاها لازم است به نکات زیر توجه شود:
- برای مراقبت بهتر از دست‌ها پاها، لازم است هر روز این ناحیه از بدن در ارتباط با ایجاد بریدگی، زخم، ورم و نیز از دست دادن احساس بررسی شود.همچنین برای درمان زخم پای دیابتی به سرعت باید اقدام شود.
- برای مراقبت از پاها و جلوگیری از زخم پای دیابتی لازم است این ناحیه از بدن به صورت روزانه با آب گرم شستشو داده شده و پس از شستشو بطور کامل تمیز شود. پس از این کار می‌توان از لوسیون برای مرطوب نگه داشتن پاها استفاده کرد. توجه داشته باشید نباید لوسیون به نواحی بین انگشتان پا مالیده شود.
- پوشیدن کفش‌های راحت و انعطاف‌پذیر برای راه رفتن نقش موثر در مراقبت از پاها دارد. به این منظور می‌توان از کفش‌های طبی نیز استفاده کرد.
- بهتر است همیشه پاها با کفش، دمپایی، یا جوراب ضخیم پوشانده شوند تا به این ترتیب از آنها در برابر آسیب‌های احتمالی مراقبت گردد.
