علت و درمان ضعف عضلانی دست و پا و سایر اندام ها

تاریخ 16 آبان 1402

ضعف به از دست دادن قدرت عضلانی اطلاق می‌شود، یعنی با وجودی که فرد تمام تلاشش را می‌کند اما نمی‌تواند به‌طور عادی عضله‌اش را تکان دهد. با این‌حال، این اصطلاح اغلب اشتباه استفاده می‌شود. بسیاری از افراد زمانی که خسته هستند یا حرکت آن‌ها به علت درد و سفتی مفاصل محدود است، می‌گویند که احساس ضعف دارند. ضعف عضلانی می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در عملکرد اعصاب باشد.

چگونگی پیشرفت ضعف عضلانی

برای فردی که به‌صورت ارادی ماهیچه‌اش را تکان می‌دهد (انقباض ارادی ماهیچه نامیده می‌شود)، مغز باید سیگنالی بفرستد که مسیر حرکتش این‌گونه است:

• مغز 
• از طریق سلول‌های عصبی در ریشه‌ی مغز و نخاع
• از طریق اعصاب از نخاع به عضلات (به نام اعصاب محیطی)
• در ارتباط بین عصب و عضله (به نام محل اتصال عصب)

ضعف عضلات زمانی ایجاد می‌شود که یک بخش از این مسیر، مغز، نخاع، اعصاب، عضلات، یا ارتباط بین آن‌ها، آسیب‌دیده است. ضعف (به‌طور ناگهانی یا تدریجی) ممکن است بر همه‌ی عضلات بدن (ضعف عمومی) و یا تنها بر بخشی از بدن تأثیر گذارد.

علائم

علائم ضعف عضلات بستگی به این دارد که کدام عضلات تحت تأثیر قرارگرفته است. برای مثال، وقتی ضعف بر عضلات قفسه سینه تأثیر می‌گذارد، افراد ممکن است مشکل تنفس داشته باشند. هنگامی‌که ضعف بر عضلات کنترل‌کننده‌ی چشم تأثیر می‌گذارد، افراد ممکن است دوبینی پیدا کنند.
ضعف عضلانی کامل باعث فلج فرد می‌شود. افراد ممکن است بسته به آنچه موجب ضعف می‌شود، علائم دیگری داشته باشند. ضعف اغلب همراه با اختلال در حس، مانند بی‌حسی دست‌وپا، احساس سوزن سوزن شدن، و خواب‌رفتگی همراه است.

علائم هشداردهنده

در افراد مبتلا به ضعف عضلات بدن، علائم زیر نگران‌کننده است:

• ضعفی که ظرف مدت چند روز شدیدتر می‌شود.
• اشکال در تنفس
• مشکل در بالا بردن سر زمان دراز کشیدن
• مشکل در جویدن، صحبت کردن، یا بلع
• از دست دادن توانایی راه رفتن

علل

علل ضعف عضلات بسته به اینکه آیا ضعف عمومی است یا تنها بر عضلات خاصی تأثیر می‌گذارد، متفاوت است. برای ضعف عمومی، شایع‌ترین علل این موارد هستند:

• کاهش آمادگی جسمانی عمومی که ممکن است ناشی از بیماری یا کاهش ذخایر فیزیکی (سستی)، مانند کاهش توده عضلانی، تراکم استخوان، و توانایی عملکرد قلب و ریه‌ها ، به‌خصوص در افراد مسن باشد.
• از دست دادن بافت عضله (هدر رفتن، و یا آتروفی) به دلیل عدم فعالیت یا استراحت در رختخواب(مثلاً در ICU) برای مدت طولانی.
• آسیب به اعصاب به علت یک بیماری یا آسیب شدید ، مانند سوختگی‌های شدید و گسترده
• اختلالات خاص عضلانی، مانند کسانی که به دلیل مصرف بیش ‌از حد الکل سطح پتاسیم بدنشان کم است، یا استفاده از کورتیکواستروئیدها.
• استفاده از مواد مخدر برای فلج عضلات به‌عنوان ‌مثال، برای بی‌حرکت نگه‌داشتن افراد در حین عمل جراحی یا در حالی‌که دستگاه تنفس مصنوعی دارند.

برای ضعف عضلات خاص ماندد ضعف رفتن عضلات دست و پا، شایع‌ترین علل این موارد هستند:

• سکته مغزی (شایع‌ترین علت اثر ضعف بر یک‌طرف بدن)
• اعصاب تحت ‌فشار، همان‌طور که در سندرم تونل کارپال رخ می‌دهد.
• پارگی دیسک یا فتق در ستون فقرات
• فشار (فشردگی) بر روی نخاع که ممکن است نتیجه‌ی سرطانی سرایت کرده به نخاع باشد.
• ام‌اس
• در افراد مبتلابه تشنج، یک‌طرف از بدن پس ‌از اینکه تشنج متوقف می‌شود (به نام فلج تاد) ممکن است دچار ضعف اندام‌ها شود.
• کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) هم باعث ضعف می‌شود که پس از درمان هیپوگلیسمی، ضعف نیز برطرف می‌شود.

بسیاری از افرادی که احساس ضعف عضلانی می‌کنند، در واقع تنها خستگی را تجربه می‌کنند. علل رایج خستگی عبارت‌اند از بیماری شدید، سرطان، عفونت مزمن (مانند HIV، هپاتیت یا مونونوکلئوز)، نارسایی قلبی، کم‌خونی، سندرم خستگی مزمن، فیبرومیالژیا و اختلالات خلقی (مانند افسردگی).

تست و ارزیابی

در طی معاینه فیزیکی، پزشکان تمرکز خود را بر روی سیستم عصبی (معاینه عصبی) و عضلات متمرکز می‌کنند. در ابتدا، پزشکان بررسی می‌کنند که آیا فرد واقعاً دچار ضعف عضلانی است یا فقط در حالت خستگی قرار دارد. اگر فردی دچار ضعف عضلانی است، پزشکان شدت ضعف و احتمال بدتر شدن سریع آن را بررسی می‌کنند و تعیین می‌کنند آیا این ضعف به طور جدی زندگی فرد را تهدید می‌کند یا خیر.
پزشک راه رفتن فرد را مشاهده و بررسی می‌کند. چگونگی راه رفتن فرد دلیل و محل بروز علائم ضعف را نشان می‌دهد. برای مثال، اگر فردی هنگام راه رفتن یک دست یا هر دو دستش به‌طور معمول نوسان نداشته باشد یا پایش را بکشد این نشانه‌ای است که ضعف به دلیل سکته مغزی ایجاد شده است. پزشکان همچنین دیگر نشانه‌های عدم کارکرد صحیح سیستم عصبی مانند از دست دادن هماهنگی و یا احساس در عضلات را بررسی می‌کنند.

دیگر تست‌ها بر اساس محلی که پزشکان فکر می‌کنند مشکل دارد انجام می‌شوند:

• اختلال مغزی: ام آر آی یا سی ‌تی ‌اسکن
• اختلال ستون فقرات: ام آر آی یا هنگامی‌که MRI ممکن نیست، سی ‌تی ‌اسکن و گاهی اوقات تست مایع نخاعی
• اختلال اعصاب محیطی و یا یک اختلال اتصال عصب عضلانی: نوار عصب و عضله و بررسی جریان عصبی
• اختلال عضلانی (میوپاتی): نوار عصب و عضله، بررسی جریان عصبی و احتمالاً ام آر آی، اندازه‌گیری آنزیم‌های عضلانی، بیوپسی عضلانی و یا تست ژنتیکی

درمان

با شناسایی علت بیماری ضعف عضلانی امکان درمان وجود دارد. اگر ضعف به‌طور ناگهانی شروع و باعث اختلال در تنفس شود، باید تنفس مصنوعی داده شود. فیزیوتراپی و کاردرمانی به افراد بیمار برای بهبود ضعف دائمی کمک می‌کند و از دست دادن عملکرد را جبران می‌نماید. فیزیوتراپی به افراد کمک می‌کند تا قدرت عضلانی‌شان را حفظ کنند و حتی گاهی قدرت را بازیابند.

ملزومات برای افراد سالمند

با افزایش سن مقدار بافت‌های عضلانی و قدرت عضلانی کاهش می‌یابد. این تغییرات تا حدودی به این دلیل رخ می‌دهد که فعالیت افراد مسن کمتر می‌شود و همچنین تولید هورمون‌های تحریک‌کننده توسعه عضلانی کاهش می‌یابد. بنابراین برای افراد مسن، استراحت در بستر در اثر بیماری می‌تواند اثر مخربی داشته باشد. در مقایسه با افراد جوان‌تر، در سالمندان شروع بیماری باعث آغاز تحلیل بافت و قدرت عضلانی می‌شود و در طول دوره‌ی بیماری از دست دادن بافت عضلانی با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد.
استفاده از مواد مخدر یک عامل شایع دیگر برای بروز ضعف عضلانی در افراد مسن است. این به دلیل مصرف بیشتر داروها توسط سالمندان است و در نتیجه، آنها بیشتر در معرض عوارض داروها قرار می‌گیرند. در ارزیابی سالمندانی که دچار ضعف عضلانی هستند، پزشکان به عواملی که ممکن است ضعف عضلانی را ایجاد نکنند تمرکز می‌کنند، به عنوان مثال شرایطی که تعادل، هماهنگی عضلات، دید یا تحرک را تخریب یا دردناک می‌کنند (مانند آرتریت). سالمندان ممکن است به اشتباه عوارض این شرایط را به عنوان ضعف عضلانی توصیف کنند. با وجود علت اصلی ضعف، فیزیوتراپی به طور معمول به بهبود عملکرد سالمندان کمک می‌کند.

نکات کلیدی

• بسیاری از افراد زمانی که در واقع فقط خسته شده‌اند و یا حرکت آن‌ها به علت درد و یا سفتی محدود شده است، به ‌اشتباه می‌گویند که احساس ضعف دارند.
• ضعف عضلانی واقعی تنها زمانی رخ می‌دهد که بخشی از مسیر لازم برای حرکت ارادی ماهیچه (از مغز به ماهیچه‌ها) دچار اختلال عملکرد شود.
• اگر ضعف شدید در طول چند روز یا چند ساعت شدیدتر می‌شود یا اگر فردی هر یک از علائم هشداردهنده در ارتباط با ضعف عضلات داشته باشد باید به پزشک مراجعه کنید.
• اغلب پزشکان می‌توانند تعیین کنند که واقعاً مشکل ضعف عضلانی است یا خیر و بر اساس علائم و نتایج حاصل از معاینات فیزیکی، علت ضعف را تشخیص دهند.
• فیزیوتراپی معمولاً در حفظ قدرت عضلانی بدون توجه به دلیل ضعف، مفید است.