تاریخ 16 آبان 1402
ضربه مغزی، که یک آسیب مغزی غیرمخرب و غیرمادرزادی است، به واسطه یک نیروی مکانیکی بیرونی رخ داده و علاوه بر کاهش یا تغییر دادن سطح هوشیاری، می‌تواند به طور دائم یا موقت منجر به نقص در عملکردهای شناختی، جسمانی و روانی شود. پیامدهای ضربه‌های مغزی می‌توانند بر تمامی جنبه‌های زندگی مصدوم، از جمله توانایی‌های جسمانی و روانی و همچنین عواطف و شخصیت وی، تأثیر منفی بگذارند. این نوع آسیب‌ها نیازمند درمان توسط یک متخصص مغز و اعصاب و مراقبت‌های خاص پزشکی هستند.
علت‌های ضربه مغزی:
- سقوط یا زمین خوردن
- تصادفات سواره و پیاده
- حوادث ناشی از برخورد (برخورد اجسام به سر و بالعکس)
- درگیری‌های خشونت آمیز
انواع ضربه‌های مغزی
ضربه‌هایی که تمامی مغز را درگیر می‌کنند، باعث «آسیب‌های منتشر» می‌شوند. انواع آسیب‌های منتشر عبارتند از:
- کانکاشن یا تکان مغزی، یک ضربه مغزی خفیف است که باعث کاهش کوتاه مدت سطح هوشیاری میشود.
- ضايعات منتشر آكسونی، عبارتند از برش و کشش سلول‌های عصبی در سطح سلولی.
- خونريزی تحت عنكبوتيه‌ی تروماتيک، به خونریزی در فضای اطراف مغز گفته میشود. در این حالت، خون روی سطح مغز پخش شده و باعث عوارض مختلفی میشود.
آسیب‌هایی که به نواحی خاصی از مغز وارد می‌شوند «صدمات مغزی» کانونی نام دارند، انواع صدمات مغزی کانونی عبارتند از:
- کوفتگی، عبارت است از یک کبودی که به دلیل وارد آمدن ضربه شدیدی به مغز، در ناحیه‌ای از آن ایجاد میشود
- هماتوم، یک لخته خونی ناشی از پارگی یک رگ خونی است. هماتوم می‌تواند کوچک بوده یا رشد کند و به مغز فشار بیاورد
- آنوریسم مغزی، یک رگ خونی ضعیف در مغز است که گاهی اوقات به شکل غیرمنتظره‌ای پاره میشود. آنوریسم‌ها معمولاً هنگام استرس یا وارد آمدن ضربه به مغز پاره می‌شوند.
علائم
علائم اگرچه تا حدود زیادی به نوع ضربه مغزی بستگی دارند، اما در کل می‌توانند شامل هر یک از موارد زیر باشند:
- استفراغ
- خواب‌آلودگی
- سردرد
- گیجی
- فلج
- کما
- کاهش سطح هوشیاری
- گشاد شدن مردمک چشم
- تغییرات بینایی (تاری دید یا دوبینی، عدم تحمل روشنایی، بی‌حرکت شدن چشم، نابینایی)
- خروج مایع مغزی نخاعی (که می‌تواند شفاف یا همراه با خون باشد) از گوش‌ها یا بینی
- سرگیجه
- مشکلات تنفسی
- کند شدن نبض
- کاهش سرعت تنفس، همراه با افزایش فشار خون
- وزوز گوش
- مشکلات شناختی
- نشان دادن واکنش‌های عاطفی نامناسب
- اختلالات گفتاری (لکنت زبان، ناتوانی در درک واژه‌ها و/یا شمرده سخن گفتن)
- مشکل بلع
- بی‌حسی یا گزگز بدن
- افتادگی پلک‌ها یا ضعف عضلات صورت
- بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
تشخیص
متخصص مغز و اعصاب در ابتدا سؤالاتی در مورد نحوه و شرایط رخ دادن آسیب مطرح می‌کند و با انجام یک معاینه، ناحیه سر را بررسی می‌کند تا هرگونه علائم تروما مانند کبودی یا تورم را تشخیص دهد. همچنین، در چنین مواردی، معاینه عصبی بیمار نیز ضروری است. در این نوع معاینه، متخصص مغز و اعصاب از معیار کماگلاسکو استفاده می‌کند که یک تست 15 نقطه‌ای برای دسته‌بندی شدت آسیب‌دیدگی به سطوح خفیف، متوسط یا شدید است. در اینجا، متخصص مغز و اعصاب توانایی بیمار در زمینه‌‌های زیر را بررسی می‌کند:
- باز کردن چشم‌ها
- توانایی دادن پاسخ صحیح به پرسش‌های جهت‌یابی
- توانایی پیروی از دستورها.
در پایان اعداد به دست آمده از تمام فعالیت‌ها با یکدیگر جمع می‌شوند تا امتیاز کلی معیار کُمایِ گلاسکو به دست بیاید.
سپس، متخصص مغز و اعصاب برای کمک به تشخیص، دستور به انجام آزمایش‌های بیشتری می‌دهد. این آزمایش‌ها عبارتند از:
- سی‌تی‌اسکن (توموگرافی رایانه‌ای)
- ام‌آرآی (تصويربرداری با تشديد مغناطيسی)
- ام‌آراس (طيف‌سنجی تشديد مغناطيسی)
درمان
اهداف درمان عبارتند از احیا و پشتیبانی از بیماران شدیداً بحرانی، به حداقل رساندن عوارض و آسیب‌های مغزی ثانویه، و تسهیل روند بهبود بیمار.
مراقبت‌های ویژه مغز و اعصاب
مراقبت‌های ویژه مغز و اعصاب عبارتند از مراقبت‌های شدیدی که برای بیماران دچار ضربه‌های مغزی بسیار خطرناک ارائه می‌شوند. تجهیزات کنترل کننده، اطلاعات ضروری مربوط به عملکردهای بدن را فراهم کرده و به هدایت درمان کمک می‌کنند. برخی از این تجهیزات کنترل کامل عملکردهای خاص مانند تنفس، تغذیه و ادرار بیمار را، تا زمانی که بدن وی بتواند آن‌ها را بدون نیاز به کمک انجام دهد، به دست می‌گیرند. این تجهیزات عبارتند از:
- کنترل کننده فشار داخل جمجمه: یک کاتتر از طریق یک سوراخ بسیار کوچک وارد جمجمه شده و در داخل بطن مغز قرار می‌گیرد تا به وسیله آن فشار درون مغز اندازه‌گیری شود.
- کنترل کننده میزان اکسیژن مغز: در اینجا، یک کاتتر از طریق یک سوراخ بسیار کوچک وارد جمجمه شده و در داخل بافت مغز قرار می‌گیرد. این دستگاه سطح اکسیژن و دمای درون مغز را اندازه می‌گیرد.
- دستگاه تنفس مصنوعی: برخی از بیماران، برای آنکه بتوانند بهتر نفس بکشند، به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز پیدا می‌کنند.
- لوله تغذیه: بیماران هنگامی که زیر دستگاه تنفس مصنوعی قرار دارند یا سطح هوشیاریشان پایین آمده است، نمی‌توانند غذا بخورند یا مواد غذایی کافی برای رفع نیازهای خود را دریافت کنند. در چنین مواردی، یک لوله تغذیه از طریق بینی وارد معده میشود تا بیمار بتواند با آن مواد غذایی مایع و داروهای مورد نیاز خود را دریافت کند.
- پایش مداوم حملات تشنجی و فعالیت‌های الکتریکی مغز با استفاده از نواز مغز: یک حمله تشنجی یک تخلیه الکتریکی غیرطبیعی از مغز است؛ از نوار مغز (الکتروانسفالوگرام) برای پایش حملات تشنجی استفاده میشود.
داروها
داروهایی که درست بعد از آسیب‌دیدگی مغز برای محدود کردن آسیب‌های ثانویه مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
- داروهای ادرارآور: داروهایی که با کاهش میزان مایع موجود در بافت‌ها و کمک به تخلیه آن‌ها به صورت ادرار، باعث کاهش فشار داخل مغز می‌شوند.
- داروهای ضدتشنج: برای جلوگیری از هرگونه آسیب بیشتر ناشی از حملات تشنجی تجویز می‌شوند.
- داروهای القا کننده کما: گاهی اوقات، از آنجا که مغز در هنگام بیهوشی، برای کار کردن به اکسیژن کمتری نیاز دارد، پزشکان با استفاده از داروهایی بیماران را موقتاً به کما می‌برند. این روش خصوصاً زمانی مفید است که رگ‌های خونی به دلیل افزایش فشار داخل مغز فشرده شده و نمی‌توانند اکسیژن و مواد مغذی را در حد معمول به سلول‌های مغز برسانند.
آمبولیزاسیون هموراژ
در بیشتر موارد، روش آمبولیزاسیون برای درمان خونریزی (هموراژ) ترجیح میشود نسبت به گزینه‌های جراحی. آمبولیزاسیون یک روش کم تهاجمی است که برای کنترل خونریزی استفاده میشود و تنها در موارد ضروری انجام میشود. در این روش، تعداد برش‌ها به طور قابل توجهی کمتر از روش‌های جراحی استاندارد است. آمبولیزاسیون برای درمان تروما به معنای انسداد قصدی و کنترل شده رگ‌های خونی جهت توقف خونریزی استفاده میشود.
آمبولیزاسیون اندوواسکولار
آمبولیزاسیون اندوواسکولار یکی از گزینه‌های درمانی مورد استفاده برای مبتلایان به آنوریسم مغزی ناشی از ضربه مغزی است. در آمبولیزاسیون اندوواسکولار، آنوریسم یا همان بخش کشیده و برآمده عروق خونی با اجسامی مانند سیم پیچ‌های نرم یا شبکه‌های فلزی پر میشود. این کار به بستن آنوریسم و همچنین کاهش خطر پارگی یا نشت خون از آن کمک می‌کند.
جراحی
گاهی اوقات برای ترمیم شکستگی‌های جمجمه، ترمیم رگ‌های خونی یا برداشتن لخته‌های بزرگ خون (هماتوم‌ها) انجام جراحی ضروری است. از جراحی برای کاهش فشار بسیار بالای داخل جمجمه نیز استفاده میشود.
- کرانیوتومی، عبارت است از برداشتن موقت بخشی از جمجمه که جراح مغز و اعصاب را قادر می‌سازد از طریق سوراخ ایجاد شده به مغز دسترسی داشته و آسیب‌دیدگی را ترمیم کند.
- كرانيكتومی دكمپرسيو، عبارت است از برداشتن بخش بزرگی از استخوان که به مغز اجازه می‌دهد ورم کرده و منبسط شود. سپس، بافت بیولوژیکی خاصی روی قسمت نمایان شده مغز قرار داده شده و پوست بسته میشود.
اعمال جراحی دیگری که از آن‌ها برای بهبودی بیمار کمک گرفته میشود عبارتند از: - تراکئوتومی، که در آن با ایجاد برش کوچکی در گردن یک لوله تنفس مستقیماً در نای بیمار قرار می‌گیرد.
- گاستروستومی به روش آندوسكوپی از طريق پوست، که در آن لوله‌ای مستقیماً به درون معده فرستاده میشود.
بهبودی
بهبودی از یک ضربه مغزی به پلاستیسیته مغز (توانایی قسمت‌های سالم مغز برای به عهده گرفتن وظایف نواحی آسیب‌دیده)، توانایی بدن برای تولید مجدد و ترمیم سلول‌های عصبی و مهمتر از همه به تلاش بیمار برای بازآموزی و جبران توانایی‌های از دست رفته بستگی دارد.
