آکروفوبیا یا بلندی هراسی (Acrophobia) به عنوان ترس از ارتفاع تعریف می‌شود. آکروفوبیا برخلاف فوبیاهای خاصی مانند ایروفوبیا (ترس از پرواز) باعث ترسیدن از قرار گرفتن در شرایط مختلفی می‌شود که به نحوی از زمین فاصله دارند. بیمار با توجه به شدت فوبیا ممکن است از قرار گرفتن در طبقات بالای یک ساختمان و حتی کار ساده‌ای مانند بالا رفتن از نردبان بترسد. آکروفوبیا یکی از شایع‌ترین فوبیاها است. اگر از بلندی می‌ترسید، از قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص اجتناب می‌کنید یا زمان زیادی را با نگرانی به روش‌های دوری از چنین موقعیت‌هایی فکر می‌کنید، بهتر است به مشاور مراجعه کنید.
مشاور راهکارهایی را برای غلبه بر ترس از بلندی و جلوگیری از تاثیر گذاشتن این ترس بر زندگی روزمره پیشنهاد می‌دهد.
برخی کارشناسان در سال‌های گذشته توجه ویژه‌ای را به واقعیت مجازی (VR) به عنوان روشی بالقوه برای درمان انواع فوبیا مبذول داشته‌اند.
تجربه واقعیت مجازی فراگیر بیمار را در محیطی امن با ترس‌های بی‌دلیلش مواجه می‌کند. چون در مشاوره با واقعیت مجازی از نرم‌افزارهای رایانه‌ای استفاده می‌شود، بیمار می‌تواند در صورتی که تحمل شرایط برایش دشوار باشد، برنامه را به سرعت متوقف کند. واقعیت مجازی درمانی با هزینه قابل قبول است که چون می‌توان آن را از خانه انجام داد، به راحتی در دسترس همه قرار دارد.
مرکز جامع توانبخشی امید دارای مجهزترین کلینیک تخصصی کار درمانی با تکنولوژی واقعیت مجازی و توانبخشی رباتیک است. جلسات دوره درمان متناسب با شدت اختلال بین یک الی دو هفته و هر جلسه ی آن بین 30 تا 45 دقیقه است.
علت ترس از ارتفاع چیست؟
بلندی هراسی گاهی اوقات در واکنش به تجربه‌ی حوادث ناخوشایندی بروز می‌یابد که به نحوی با ارتفاع ارتباط داشته‌اند. برای مثال تجربیات زیر می‌تواند منجر به بلندی هراسی بشود:
- سقوط از یک مکان بلند
- دیدن کسی که از جای بلندی در حال سقوط است.
- دچار شدن به حمله ترس یا دیگر تجربیات ناخوشایند در مکان مرتفع
البته فوبیاها، از جمله آکروفوبیا می‌توانند بدون هیچ دلیل مشخصی ایجاد شوند. در این شرایط عامل‌های ژنتیکی یا محیطی در بروز فوبیا نقش دارد. برای مثال اگر یکی از اعضاء خانواده‌تان دچار بلندی‌هراسی باشد، احتمال این که شما هم به این ترس دچار شوید، بالاتر خواهد بود. رفتار پرستار یا فردی که در دوران کودکی نیز مراقبتان بوده است، می‌تواند ترس از ارتفاع را در شما به وجود بیاورد.
نظریه جهت‌یابی تکامل یافته
نظریه جهت‌یابی تکامل یافته (evolved navigation theory) در توضیح دلیل ترس از ارتفاع مطرح شده است. براساس این نظریه، فرایندهای خاص انسانی، از قبیل ادراک ارتفاع از طریق انتخابی طبیعی تعدیل شده است. اگر چیزی را بلندتر از آنچه واقعاً هست، درک کنید، این ادراک خطر سقوط‌های مرگبار را کاهش می‌دهد و احتمال بقا و در نتیجه تولید مثل را افزایش می‌دهد.
عارضه‌های مرتبط
عارضه‌های زیر مرتبط با آکروفوبیا هستند و ممکن است همراه با آن بروز یابند:
- ورتیگو: ورتیگو عارضه‌ای است که باعث احساس سرگیجه و چرخیدن به دور خود می‌شود. ترس از دچار شدن به ورتیگو موجب بروز علائمی مانند ورتیگو می‌شود، به این عارضه ایلینگوفوبیا (Illyngophobia) می‌گویند. آکروفوبیا نیز می‌تواند احساسات مشابهی را ایجاد کند، اما این سه عارضه ـ آکروفوبیا، ایلینگوفوبیا و ورتیگو ـ یکی نیستند. اگر علائم ورتیگو آزارتان می‌دهد، حتماً برای معاینه و آزمایش به پزشک مراجعه کنید. آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون، سی تی اسکن و MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) جهت تشخیص افتراقی انواع عارضه‌های عصبی انجام می‌شود.
- بتموفوبیا: بتموفوبیا (bathmophobia)، یعنی ترس از پله و سراشیبی گاهی با آکروفوبیا ارتباط پیدا می‌کند. بیمار دچار بتموفوبیا از دیدن سراشیبی با شیب تند وحشت می‌کند، حتی اگر لازم نباشد از آن بالا برود. اگرچه بسیاری از بیماران دچار بتموفوبیا از آکروفوبیا نیز رنج می‌برند، اما اکثر افرادی که از بلندی می‌ترسند، از پله و سراشیبی نمی‌ترسند.
- کلایموکوفوبیا: این ترس مرتبط با بتموفوبیا است، به جز این که معمولاً فقط زمانی بروز می‌یابد که بیمار به بالا رفتن فکر می‌کند. بیماران دچار کلایموکوفوبیا (climacophobia) احتمالاً از دیدن پلکان شیبدار نمی‌ترسند، البته به شرطی که بتوانند در کمال آرامش و ایمنی در پایین پلکان بمانند. بااین حال ممکن است کلایموکوفوبیا در پی ترس از بلندی بروز یابد.
- ایروفوبیا: ایروفوبیا (Aerophobia) به ترس از پرواز گفته می‌شود. بیماران بسته به شدت فوبیا ممکن است از هواپیما و فرودگاه بترسند یا فقط هنگام پرواز دچار ترس بشوند. ایروفوبیا گاهی اوقات در کنار آکروفوبیا تجربه می‌شود.
علائم
واکنش به بلندی هراسی از نظر جسمی و عاطفی شبیه به واکنش به دیگر انواع فوبیا است. بیماران ممکن است هرگز دچار علائم ورتیگو نشوند، اما احتمال بروز علائم زیر در کنار آکروفوبیا بالا است:
- علائم هیجانی: بیمار وقتی متوجه شود که در ارتفاع قرار دارد، دچار ترس و وحشت می‌شود و به طور غیرارادی به دنبال چیزی می‌گردد که بتواند به آن چنگ بزند و احساس می‌کند که نمی‌تواند به حس تعادل خود اعتماد کند. واکنش‌های متداول شامل پایین آمدن سریع از بلندی، خزیدن روی چهار دست و پا و زانو زدن یا پایین آوردن بدن می‌شود.
- علائم جسمی: لرزیدن، عرق کردن، تپش قلب و حتی گریه کردن و فریاد زدن جزء علائم جسمی آکروفوبیا محسوب می‌شود. همچنین بیمار به شدت وحشت می‌کند و احساس می‌کند که فلج شده است. فکر کردن نیز برای بیمار دشوار می‌شود.
- اضطراب و اجتناب: بیماران دچار بلندی‌هراسی از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که آنان را مجبور می‌کند تا مدتی در بلندی بمانند، وحشت دارند. برای مثال بیمار از این می‌ترسد که مبادا در تعطیلات پیش رو اتاقی در هتل به او داده شود که در طبقات بالا باشد. یا این که بیمار تعمیرات خانه را به دلیل ترس از استفاده از نردبان به تاخیر می‌اندازد؛ حتی ممکن است از رفتن به خانه‌ی دوستانی که خانه‌شان بالکن یا پنجره‌ی سراسری در ارتفاع بلند دارد، خودداری کند.
خطرهای احتمالی ناشی از آکروفوبیا
بزرگترین خطر ناشی از اکثر فوبیاها این است که بیمار زندگی و فعالیت‌های خود را به دلیل اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت‌های ترسناک محدود می‌کند. اما آکروفوبیا از یک نظر با بقیه فوبیاها تفاوت دارد، چون دچار شدن به حمله ترس (پنیک اتک) در ارتفاع می‌تواند واقعاً منجر به همان خطری شود که بیمار همواره از آن وحشت داشته است.
قرار گرفتن در ارتفاع به شرط رعایت کردن نکات احتیاطی معمول، می‌تواند ایمن باشد، اما بیماری که دچار حمله ترس می‌شود، به حرکات خطرناکی دست می‌زند. بنابراین بسیار مهم است که آکروفوبیا هر چه سریع‌تر توسط متخصص درمان شود، به ویژه اگر ارتفاع بخش معمولی از زندگی بیمار باشد.
تشخیص آکروفوبیا
فوبیاهایی مانند آکروفوبیا را فقط متخصص سلامت روان می‌تواند تشخیص بدهد؛ بنابراین می‌توانید از پزشک معالجتان بخواهید که شما را برای تشخیص صحیح به روانپزشک معرفی کند.
روانپزشک احتمالاً در ابتدا از شما می‌خواهد که توضیح بدهید وقتی در ارتفاع قرار می‌گیرید، دچار چه احساساتی می‌شوید. حتماً علائم روانی دیگری را که در کنار ترس از ارتفاع تجربه می‌کنید و مدت زمانی را که دچار این ترس هستید، به متخصص اطلاع بدهید.
چنانچه فردی معیارهای زیر را داشته باشد، مبتلا به آکروفوبیا تشخیص داده می‌شود:
- بیمار آگاهانه و عمداً از ارتفاع دوری کند.
- بیمار ساعت‌ها با نگرانی به اتفاقی که در بلندی رخ خواهد داد، فکر کند.
- بیمار متوجه شود زمانی که صرف این نگرانی‌ها می‌کند، زندگی روزانه‌اش را تحت‌الشعاع قرار داده است.
- بیمار در صورت قرار گرفتن در ارتفاع، دچار ترس و اضطراب آنی بشود.
- علائم فوق بیش از شش ماه استمرار داشته باشد.
راه های درمان ترس از ارتفاع
فوبیاها همواره نیاز به درمان ندارند؛ برخی بیماران به راحتی و بدون مختل کردن زندگی روزمره‌شان می‌توانند از موقعیت‌ها و اشیائی که موجب ترسشان می‌شود، دوری کنند.
اما اگر متوجه شدید، این ترس‌های بیهوده اجازه نمی‌دهد، کارهایی را که دوست دارید یا لازم است، انجام دهید ـ مثلاً به خانه‌ی دوستی بروید که در طبقات فوقانی یک ساختمان بلند زندگی می‌کند ـ بهره‌گیری از درمان می‌تواند کیفیت زندگی‌تان را بهبود بدهد.
مواجه‌سازی
مواجه‌سازی یکی از موثرترین روش‌های درمان انواع فوبیا است. مشاور بیمار را به تدریج با ترس‌هایش مواجه می‌کند.
درمان مواجه‌سازی آکروفوبیا معمولاً این‌طور شروع می‌شود که ابتدا تصاویری از نقطه نظر فردی که داخل ساختمان بلندی قرار دارد، به بیمار نشان داده می‌شود. همچنین فیلم‌هایی از بندبازی، کوهنوردی یا عبور از پل‌های باریک برای بیمار پخش می‌شود. در نهایت بیمار می‌تواند از نردبان بالا برود یا روی بالکن بایستد. البته بیمار تکنیک‌های تن‌آرامی را قبل از رسیدن به این مرحله یاد گرفته است تا بتواند به خوبی بر ترس خود در این لحظات غلبه کند.
رفتاردرمانی شناختی (CBT)
چنانچه بیمار برای مواجه‌سازی آماده نباشد، رفتاردرمانی شناختی می‌تواند موثر باشد. بیمار افکار منفی خود درباره‌ی ارتفاع را در این روش به کمک مشاور به چالش می‌کشد. البته این رویکرد همچنان شامل مقداری مواجهه با ارتفاع می‌شود، اما این مواجه‌سازی عموماً فقط در محیطی امن و در جلسات مشاوره انجام می‌شود.
درمان دارویی
هیچ دارویی برای درمان فوبیا طراحی نشده است. بااین حال مصرف داروهای زیر به برطرف کردن علائم ترس و اضطراب کمک می‌کند:
- بتابلاکرها: این داروها فشار خون و ضربان قلب را در سرعت ثابتی نگه می‌دارند و علائم جسمی اضطراب را کاهش می‌دهند.
- بنزودیازپین‌ها: بنزودیازپین‌ها داروهایی آرامبخش هستند که علائم اضطراب را کاهش می‌دهند، اما چون اعتیادآور هستند، فقط برای مصرف کوتاه مدت یا هر از گاه تجویز می‌شوند.
- دی سیکلوسرین (DCS): این دارو درمان مواجه‌سازی را موثرتر می‌کند. نتایج یک مطالعه بیانگر آن است که دی سیکلوسرین اثرات درمان مواجه‌سازی را بهبود می‌دهد.
واقعیت مجازی
بیمار از نمایشگر سربند، سیستم ردیابی و هدفون استفاده می‌کند. تصاویری در قالب یک محیط مجازی که بیمار امکان تعامل با آن را دارد، به بیمار نشان داده می‌شود. برای مثال نمایشگر یک بالکن مجازی یا موقعیت مشابهی را به بیمار نشان می‌دهد که او در آن در بلندی قرار دارد و از بالا به زمین نگاه می‌کند.
سیستم ردیابی داخل هدست حرکت و موقعیت سر بیمار را حین نگاه کردن او به اطراف دنیای مجازی، برای مثال نگاه کردن به پایین کنترل می‌کند. همان‌طور که بیمار سرش را می‌چرخاند، تصاویر تغییر داده می‌شود تا بازتابی از تغییر در ادراک بیمار باشد و حس واقع‌گرایی برای بیمار قوی‌تر شود.
مشاور واکنش‌های جسمی بیمار مانند ضربان قلب، هدایت پوست و تنفس را به روش بیوفیدبک تحت نظر می‌گیرد. بیوفیدبک داده‌های مفید و همچنین چگونگی واکنش بیمار به منشأ فوبیا و سطح استرس و اضطراب را در اختیار متخصص قرار می‌دهد.
مشاور به بیمار توصیه می‌کند که این درمان را چند بار انجام بدهد تا به ارتفاع عادت کند و بداند که در چنین موقعیت‌هایی چگونه باید رفتار کند. واقعیت مجازی به بیمار یاد می‌دهد که چگونه رفتارها و افکارش را به گونه‌ای تغییر بدهد که برای مدیریت چنین موقعیت‌هایی در وضعیت بهتری قرار بگیرد.
مقابله با آکروفوبیا
اگر از ارتفاع می‌ترسید و می‌خواهید ترستان را کنترل کنید، تکنیک‌های زیر را برای غلبه بر ترس از بلندی امتحان کنید.
به ترس خود جنبه‌ی عقلانی ببخشید
ترس از بلندی غالباً در شرایطی غیرعقلانی و غیرمنطقی برانگیخته می‌شود. برای مثال بیمار از قرار گرفتن در طبقات فوقانی یک ساختمان امن بیهوده می‌ترسد، حال آن که شرایط کاملاً امن است و احتمال آسیب دیدن در این موقعیت بعید است.
مضطرب شدن و فراموش کردن ایمنی شرایط موجود به راحتی در پی ترس می‌آید. غیرمنطقی فکر کردن و دامن زدن به ترس بسیار آسان است. برای مقابله با ترس سعی کنید شرایطی را که باعث ترس از بلندی می‌شود، آگاهانه بررسی کنید و جنبه‌ی منطقی به آن بدهید. به خودتان توضیح بدهید که هیچ دلیلی برای ترس از ارتفاع وجود ندارد و در امنیت کامل هستید. این اطمینان خاطر و دلگرمی دادن به خود به غلبه بر ترس کمک می‌کند.
خودتان را آماده کنید
آمادگی نکته‌ی کلیدی برای روبه‌رو شدن با ترس است. فکر کنید در موقعیتی قرار دارید که باعث ترستان می‌شود، تصور کنید که در این موقعیت دچار چه احساساتی می‌شوید و فکر کنید که چطور می‌خواهید خودتان را آرام کنید.
این فرایند به ویژه در صورتی که بدانید در موقعیتی محرک ترس قرار خواهید گرفت، مفید خواهد بود، چون وقتی بدانید باید انتظار چه چیزی را داشته باشید، احتمال دچار شدن به حمله ترس و دستپاچه شدن در مواجهه با موقعیت کمتر می‌شود. این فرایند برنامه‌ریزی کمک می‌کند تا مفهوم قرار گرفتن در ارتفاع را برای خود عادی‌سازی کنید، در این موقعیت‌ها اطمینان بیشتری داشته باشید و آنها را بهتر بپذیرید.
تکنیک‌های تن‌آرامی را تمرین کنید
تپش قلب، تنگی نفس و تعریق شدید از علائم شایع ترس از بلندی به شمار می‌آید که دچار شدن به آنها ترس و وحشت را بیشتر می‌کند.
تکنیک‌های تن‌آرامی کمک می‌کند تا این علائم را به حداقل برسانید و آنها را کنترل کنید. تمرین نفس عمیق یکی از ساده‌ترین تکنیک‌ها است و واقعاً کمک می‌کند تا آرامش بیشتری را احساس کنید. همچنین بهتر است توجهتان را روی موضوعی، به جز ترستان متمرکز کنید و حواستان را منحرف کنید. یوگا، مدیتیشن یا آرام‌سازی عضلانی پیشرونده برای مقابله با استرس و اضطراب مفید است.
فعالیت مناسب را انتخاب کنید
اگر اهل فعالیت در فضای آزاد باشید، آکروفوبیا شما را از شرکت در بعضی فعالیت‌ها و رفتن به بعضی مکان‌ها محروم می‌سازد. به چالش کشیدن خود برای امتحان کردن فعالیت‌های جدید، روش فوق‌العاده‌ای برای روبه‌رو شدن با ترس است، اما بهتر است گام‌هایی کوچک را برای رسیدن به هدفی بزرگ تعریف کنید تا این که خود را به یک باره در شرایطی بسیار مضطرب کننده و وحشتناک قرار بدهید.
