تاریخ 16 آبان 1402
فلج مغزی یا سی پی اصطلاحیست که برای برخی از اختلالاتی به کار می‌رود که بر روی حرکات معمولی و سالم تأثیر می‌گذارند. فلج مغزی رایج‌ترین ناتوانی فیزیکی در کودکان است به‌طوری‌که هرساله در بیشتر از 10000 کودک این بیماری تشخیص داده می‌شود.بیماری cp اختلالی بدون پیشرفت است به این معنی که با زمان بدتر نمی‌شود. در اغلب موارد می‌توان این بیماری را با معالجه و درمان مستمر به‌صورت مناسبی مدیریت کرد و خوشبختانه دوسوم افراد مبتلا به این بیماری می‌توانند راه بروند. این در حالی است که برخی از کودکان مبتلا به بیماری سی پی نیازمند صندلی چرخ‌دار هستند ولی بسیاری از آنها می‌توانند به‌تنهایی و مستقل راه بروند.برخی مبتلایان به سی پی قادر به برقراری ارتباط شفاهی هستند. اغلب اوقات از دستگاه‌های کمکی برای بهبود بخشیدن به تکلم و شنوایی استفاده می‌شود. هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای سی پی وجود ندارد؛ اما خوشبختانه برای کمک به کودکان و بزرگسالانی که به این بیماری مبتلا هستند درمان‌های قطعی زیادی وجود دارد.
فلج مغزی
فلج مغزی که به طور عمومی به آن سی پی اطلاق می‌شود، تأثیر قابل توجه و شدیدی روی حرکات طبیعی و سالم بخش‌های مختلف بدن دارد. این وضعیت باعث بروز مشکلاتی در قسمت‌های مختلف بدن، راه رفتن، تناسب عضلات (سفتی و قوام) و هماهنگی حرکات می‌شود. برخی از کودکان مبتلا به فلج مغزی همچنین اختلالات دیگری مانند اختلال دیداری و شنوایی نیز دارند. این اختلالات ناشی از آسیب‌های مغزی هستند و نتیجه مستقیم بیماری فلج مغزی نیستند.
علل ایجادکننده فلج مغزی
فلج مغری به دلیل آسیب‌دیدگی مغز در دوران جنینی یا دوران طفولیت به وجود می‌آید. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که قبل از تولد یا در هنگام تولد یا تا پنج سال بعد از تولد به مغز آسیب عصبی وارد شود که مانع از رشد درست و دقیق مغز شود.
آسیب‌دیدگی بخش‌هایی از مغز که عملکرد حرکتی را کنترل می‌کنند باعث می‌شود که کودکان مبتلا به سی پی در تعادل و حرکت و وضعیت قرارگیری دچار اختلال بشوند، علت‌های رایج ابتلا به سی پی عبارتند از:
- عفونت‌های باکتریایی و ویروسی
- خونریزی مغز یا (hemorrhaging)
- کم بودن میزان اکسیژن رسیده به مغز (خفگی) در هنگام تولد یا قبل و بعدازآن
- قرار گرفتن والدین در معرض داروها و الکل، مسموم شدن به جیوه با مصرف ماهی یا ابتلا به با مصرف گوشت خام یا نیمه‌پخته
- وارد شدن ضربه به سر در هنگام تولد یا در چند سال اول شیرخوارگی (طفولیت)
عوامل خطر
به دلیل بروز عوارضی مثل خونریزی مغزی در نوزادان نارس، این نوزادان در بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری فلج مغزی می‌باشند، وزن کم هنگام تولد هم می‌تواند شانس ابتلا به سی پی را افزایش دهد. برخی دیگر از عوامل خطر عبارتند از:
- زایمان غیرطبیعی، مانند زایمان بریچ (خارج شدن جنین از رحم با پا)
- ابتلا مادر به دیابت یا فشارخون بالا
- عدم سلامتی کامل مادر
علائم
علائم فلج مغزی در هر کودک متفاوت است. برخی از علائم به‌سختی قابل‌تشخیص می‌باشند درحالی‌که برخی دیگر شدیدتر هستند. شدت آسیب مغزی کودک تعیین‌کننده میزان علائم ابتلا به بیماریست. شایع‌ترین نشانه‌های فلج مغزی عبارتند از:
- بروز مشکلات حرکتی بر روی یک سمت بدن
- سفتی و خشکی عضلات
- عکس‌العمل‌های شدید و یا تشنجی
- حرکات غیرارادی یا رعشه (لرزش بدن)
- عدم هماهنگی و تعادل در بدن
- سرازیر شدن آب دهان
- بروز اختلال در توانایی بلع و مکیدن
- اختلال در تکلم (دیس آرتری یا گفتار فلجی)
- تشنج
- انقباض (کوتاه شدن ماهیچه‌ها)
- تأخیر در تحرک
- بی‌اختیاری ادراری
- مشکلات گوارشی
بیماری‌های همراه
وارد شدن آسیب‌دیدگی به مغز در حال رشد علاوه بر سی پی، می‌تواند باعث مجموعه‌ای از عوارض شود. شایع‌ترین بیماری‌هایی که ممکن است در کنار فلج مغزی ایجاد شوند عبارتند از:
- صرع
- اختلالات شنوایی و بینایی
- اختلال در یادگیری
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- درد یا ناراحتی مزمن
- (ADHD)
- اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD)
اختلالات گفتاری - اختلالات روانی
انواع فلج مغزی
عارضه سی پی بر اساس نوع و محل بروز مشکلات حرکتی دسته‌بندی می‌شود. همچنین بیماری سی پی ازنظر شدت، سطح‌های متفاوتی در هر فرد دارد. 4 نوع اصلی آن عبارتند از:
- فلج مغزی اسپاستیک (شامل 70 درصد موارد)- شایع‌ترین نوع فلج مغزی با نام فلج مغزی اسپاستیک شناخته شده است. این عارضه براثر وارد شدن ضربه به سطح بیرونی قشر حرکتی مغز (کورتکس) به وجود می‌آید. علائم شایع آن عبارتند از سفتی عضلات و بروز حرکات غیرطبیعی.
- آتتوئید / دیسکینیتیک (شامل 10 درصد موارد) – این نوع به دلیل وارد شدن ضربه به عقده های قاعده مغز که وظیفه کنترل تعادل و هماهنگی را به عهده دارد، به وجود می‌آید. کودکان مبتلا به اتتوئید / دیسکینیتیک اغلب لرزش غیرارادی را نشان می‌دهند.
- اتاکسیک (شامل 10 درصد مبتلایان)- فلج مغزی اتاکسیک با علامت فقدان هماهنگی و تعادل شناخته می‌شود. این نوع فلج مغزی به دلیل وارد شدن ضربه به مخچه یعنی قسمتی از مغز که به ستون مهره‌ها متصل است به وجود می‌آید.
- فلج مخلوط (شامل 10 درصد بیماران) – برخی از موارد فلج مغزی به‌عنوان ترکیبی از چند نوع طبقه‌بندی می‌شوند. این نوع ضربه‌مغزی زمانی رخ می‌دهد که در فرد علائمی از چندین نوع فلج مغزی وجود داشته باشد.
تشخیص
تشخیص فلج مغزی معمولاً در بین سنین 18 ماهگی تا 5 سالگی انجام می‌شود. والدین معمولاً اولین افرادی هستند که تأخیر در رشد فرزندشان که یکی از اولین نشانه‌های فلج مغزی می‌باشد را متوجه می‌شوند. اگرچه هر کودکی با سرعت متناسب با خود رشد می‌کند به همین خاطر پزشکان تا زمان بروز علامت‌های گفته‌شده معمولاً برای انجام تشخیص فوری دست نگه می‌دارند. ممکن است جهت تشخیص عارضه‌ی فلج مغزی از چندین آزمایش تصویربرداری استفاده شود که شامل موارد زیر می‌باشند:
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (ام آر آی)
- مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی‌تی‌اسکن)
- الکتروانسفالوگرام یا نوار مغز (ای‌ای جی)
- سونوگرافی جمجمه
تشخیص متخصصان مغز و اعصاب، بخش مهم و اساسی تشخیص بیماری فلج مغزی می‌باشد و این متخصصان می‌توانند تشخیص دهند که مغز کودک سیگنال‌های مناسبی به بقیه بدن ارسال می‌کند یا نه و آیا این آسیب مغزی می‌تواند باعث جلوگیری از رشد سالم مغز بشود یا خیر. متخصصان مغز و اعصاب با استفاده از تست‌های مختلف تصویربرداری از نوع بیماری سی پی پرده‌برداری می‌کنند و میزان شدت و دلیل را تشخیص می‌دهند. معمولاً معاینه مغز و اعصاب شامل هفت مرحله می‌باشد. این مراحل عبارتند از:
- ظاهر کلی، ازجمله وضعیت و حالت قرارگیری بدن و مهارت‌های حرکت
- آزمایش توانایی گفتاری و ذهنی
- معاینه عصب جمجمه
- آزمایش سیستم حرکتی که شامل آزمایش تون (سفتی و قوام) عضلانی و نیروی آنها
- معاینه سیستم حسی، ازجمله ارتعاشات و آزمایش تحریک‌پذیری نسبت به سوزن
- آزمایش رفلکس یا عکس‌العمل
- تست هماهنگی و طرز راه رفتن
زمانی که عصب‌شناس هفت مرحله فوق را انجام داد قادر خواهد بود تا وجود دیگر اختلالات حرکتی را رد و شدت فلج مغزی را تعیین کند.
درمان
درمان فلج مغزی شامل دو بخش است: درمان در اوایل زندگی و مدیریت طولانی‌مدت آن. درمان اولیه در کودکان مبتلا به فلج مغزی بسیار حائز اهمیت است، زیرا در این دوره رشد، مغز و بدن قابلیت تغییر بیشتری دارند. به عبارت دیگر، در این زمان، فرصت‌های بیشتری برای اصلاح و بهبود محدودیت‌های حرکتی کودکان وجود دارد. از طریق استفاده از درمان‌های سنتی و جایگزین، دارو درمانی، جراحی و سایر روش‌های درمانی، کودکان مبتلا به فلج مغزی می‌توانند توانایی حرکتی خود را بهبود بخشند. والدین باید به دنبال تیم چندنفره‌ای از متخصصان برای درمان تأثیرگذار بر شرایط فرزندانشان باشند. تیم چندنفره می‌تواند شامل افراد زیر باشد:
- متخصصان رشد اطفال
- عصب شناسان
- جراحان ارتوپد
- فیزیوتراپ‌ها
- درمانگران تنفسی
- متخصصان گفتاردرمانی
- متخصصان تغذیه
- کار درمانگران
- روانشناسان (جهت ارزیابی توانایی و رفتار)
با یک برنامه‌ی درمانی جامع می‌توان بسیاری از نشانه‌های مرتبط با فلج مغزی و بیماری‌های همراه آن را مدیریت یا بهبود بخشید. در اکثر موارد به وجود تیمی از متخصصان پزشکی متفاوت (که در بالا ذکر شد) نیاز می‌باشد. هرکدام از این متخصصان، درمان خاصی را بر روی بیمار انجام می‌دهند ازجمله این درمان‌ها عبارتند از:
داروها
جهت کمک به مدیریت این بیماری؛ غالباً برای مبتلایان به عارضه فلج مغزی داروهای مختلفی تجویز می‌شود. داروهای مورداستفاده برای درمان این بیماری از داروهای ضدافسردگی هستند تا مسدودکننده‌های عصبی. مشکلات شایعی که با دارو درمان می‌شوند شامل موارد زیر می‌باشد:
- تشنج
- حرکت غیرارادی
- اسپاسم (گرفتگی عضلانی)
- بی‌اختیاری ادراری
- بازگشت اسید به مری
فیزیوتراپی
معمولاً فیزیوتراپی فلج مغزی اولین و مهم‌ترین گام به‌سوی درمان کودکان فلج مغزی می‌باشد. این روش درمان معمولاً در سنین جوانی آغاز می‌شود و به‌مرور به بهبود حرکت مستقل فرد کمک می‌کند. نوع فیزیوتراپی مورداستفاده قرارگرفته شده برای کودک به حالات حرکتی، مشکلات و نشانه‌های دیگری که همزمان با فلج مغزی فرد را تحت تأثیر قرار داده‌اند بستگی دارد. فیزیوتراپی فلج مغزی می‌تواند باعث بهبود در موارد زیر شود:
- قدرت و توان
- تحرک
- حالت بدن
- تعادل
- انعطاف‌پذیری
کاردرمانی
کار درمانگرها به‌وسیله‌ی آزمایش مهارت‌های حرکتی، ادراکی و مهارت‌های حرکتی دهانی کودک، نیازهای وی را ارزیابی می‌کنند. درمانگر با مشاهده اینکه چگونه کودک به حرکات و لمس کردن پاسخ می‌دهد، می‌تواند یک برنامه درمانی را تعیین کند. برنامه و طرح درمان معمولاً شامل موقعیت‌یابی، رسیدن به هدف، چنگ زدن و رها کردن می‌باشد.
کاردرمانی می‌تواند در فعالیت‌های زیر کمک کند:
- نوشتن
- برداشتن اشیاء کوچک
- بستن زیپ
- باز کردن قوطی
- استفاده از قیچی
گفتاردرمانی
گفتار درمانان می‌توانند مشکلات گفتاری را تشخیص داده و به بهبود مهارت‌های زبان کمک کنند. همچنین آنها می‌توانند در مهارت‌های مختلف دیگر مثل نفس کشیدن و خوردن کمک کنند زیرا این موارد عضلات دهان و صورت را درگیر می‌کنند.
گفتار درمانی کودکان فلج مغزی همچنین باعث رفع موانعی می‌شود که توانایی خوردن کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهند. تمرینات حرکتی دهانی می‌تواند به‌طور مؤثر توانایی جوییدن و قورت دادن غذا را بهبود بخشد.
