فیزیوتراپی نوروپاتی عصبی محیطی به همراه ورزش های مناسب این بیماری

نوروپاتی محیطی عصبی به معنی آسیب به یک یا چند عصب محیطی است. آسیب به این معنی است که پیام‌های منتقل شده بین سیستم اعصاب محیطی و مرکزی دچار اختلال می‌شوند. بیماری‌های مختلفی وجود دارند که باعث ایجاد نوروپاتی محیطی عصبی می‌شوند.

دیابت یکی از رایج‌ترین علل نوروپاتی محیطی عصبی مزمن است. علائم نوروپاتی محیطی عصبی به نوع اعصاب محیطی آسیب دیده (اعصاب حسی، حرکتی، یا اتوماتیک) بستگی دارد. نوروپاتی می‌تواند تنها بر یک نوع از اعصاب، یا بر ترکیبی از هر سه نوع اعصاب تاثیر گذارد. هدف از درمان نوروپاتی محیطی عصبی، رفع علل ایجاد کننده‌ی این بیماری، کنترل علائم و کمک به کسب استقلال بیشتر است.

 

 

آناتومی سیستم عصبی

---

سیستم عصبی بدن به سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی تقسیم شده است.

سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است.

سیستم عصبی محیطی شامل شبکه‌ای از اعصاب است که اعصاب محیطی نامیده شده و اطلاعات را از مغز و نخاع به تمام قسمت‌های بدن، از جمله دست‌ها، پاها، و دیگر اندام‌ها می‌رسانند.

همچنین سیستم عصبی محیطی نقش یک “پیام رسان” را دارد که اطلاعات را از اندام‌ها به مغز و نخاع منتقل می‌کند، مانند زمانی که فرد شیء بسیار داغی را برداشته، یا پاها یا انگشتانش خیلی سرد شوند. اگر اعصاب محیطی عصبی به نوعی آسیب ببینند، اطلاعاتی که بین آنها منتقل می‌شوند دچار اختلال و نقص شده یا اصلا به سیستم اعصاب مرکزی فرستاده نمی‌شوند.

اعصاب محیطی به اعصاب “حسی”، اعصاب “حرکتی” و اعصاب “اتوماتیک” تقسیم می‌شوند.

• اعصاب حسی. پالس‌های الکتریکی که بین اعصاب حسی منتقل می‌شوند، امکان لمس و درک احساساتی از قبیل گرما، سرما و درد را به فرد می‌دهند.
• اعصاب حرکتی. اعصاب حرکتی به عضلات مربوط هستند. پالس‌های الکتریکی رسیده به این اعصاب باعث تحریک عضلات و حرکت آنها می‌شوند.
• اعصاب اتوماتیک. اعصاب اتوماتیک اعصابی هستند که اطلاعات را به اندام‌ها و غدد می‌برند. اعصاب اتوماتیک به کنترل برخی عملکردهای جسمی و ناآگاهانه‌ی بدن کمک می‌کنند. به عنوان مثال، ضربان منظم قلب، تنفس، حرکات روده‌ای، تعریق و کنترل فشار خون همه توسط اعصاب اتوماتیک انجام می‌شوند.

 

انواع نوروپاتی محیطی عصبی

---

نوروپاتی محیطی عصبی به موارد زیر تقسیم می‌شود:

• نوروپاتی محیطی عصبی حاد- این نوع نوروپاتی به صورت ناگهانی یا سریع شروع می‌شود.
• نوروپاتی محیطی عصبی مزمن- این نوع نوروپاتی به صورت تدریجی ایجاد شده و دائمی می‌شود. اکثر نوروپاتی‌های محیطی عصبی از نوع مزمن هستند. این نوع نوروپاتی به آرامی و در طول چند ماه ایجاد می‌شود.

همچنین نوروپاتی محیطی را می‌توان با توجه به تعداد اعصاب درگیر نیز دسته بندی کرد:

• مونونوروپاتی– تنها یک عصب آسیب است.
• پلی نوروپاتی– چند عصب آسیب دیده‌اند.

                          

علل ایجاد نوروپاتی محیطی عصبی چیست؟

---

بیماری‌های مختلفی ممکن است باعث ایجاد نوروپاتی محیطی عصبی می‌شوند که عبارتند از:

• دیابت– دیابت رایج‌ترین علت ایجاد نوروپاتی محیطی عصبی در اروپا است. بالا بودن سطح قند خون (گلولز) در افرادی که دیابت آنها به خوبی کنترل نشده است می‌تواند منجر به آسیب عصبی می‌شود.
• وجود کمبودهایی در رژیم غذایی– کمبود ویتامین B12 یا فولات می‌تواند باعث آسیب عصبی و نوروپاتی محیطی عصبی شود.
• مصرف برخی از داروها– برخی از داروها مانند داروهای شیمی درمانی و داروهایی که برای درمان اچ آی وی (ایدز) مصرف می‌شوند می‌تواند باعث آسیب به اعصاب محیطی شوند.
• سموم– برخی از سموم، مانند حشره‌ کش‌ها یا حلال‌ها (در افرادی که مواد سمی را استشمام می‌کنند) باعث آسیب به اعصاب محیطی می‌شوند.
• سرطان‌ها– اگر فرد به سرطان مبتلا باشد، ممکن است به نوروپاتی محیطی عصبی مبتلا شود.
• بیماری مزمن کبدی– اگر عملکرد کبد طبیعی نباشد، باعث عدم تعادل بین نمک و مواد شیمیایی موجود در جریان خون و ایجاد نوروپاتی محیطی عصبی می‌شود.
• آسیب‌های وارده– آسیب‌های وارده باعث فشار مستقیم به اعصاب می‌شوند. آسیب‌ها ممکن است شامل شکستن استخوان و آسیب‌هایی که باعث فشار عصبی می‌شوند (مانند فشار وارده به اعصاب در اثر استفاده از گچ شکسته بندی، اسپلینت، و بریس) باشند.
• عفونت– برخی از عفونت‌ها، از جمله بیماری زونا یا شینگلز، عفونت اچ آی وی و بیماری لایم (بیماری‌ای که پس از گزیده شدن فرد توسط یک کنه‌ی عفونی به نوعی باکتری ایجاد می‌شود) باعث آسیب اعصاب محیطی می‌شوند. نوع مشخصی از نوروپاتی محیطی عصبی که در اثر عفونت ایجاد می‌شود سندرم گلین باره نامیده می‌شود.
• بیماری‌های بافت‌های همبند– بیماری‌های بافت‌های همبند از جمله رماتیسم مفصلی، سندرم اسجوگرن و لوپوس اریتماتوز سیستمیک همه باعث نوروپاتی محیطی عصبی در برخی از افراد می‌شوند.
• برخی بیماری‌های التهابی– بیماری‌هایی همچون سارکوئیدوز و بیماری سلیاک نیز باعث نوروپاتی محیطی عصبی می‌شوند.
• بیماری‌های مادرزادی– برخی از بیماری‌های ارثی باعث نوروپاتی محیطی عصبی می‌شوند. دوتا از رایج‌ترین این بیماری‌ها شامل سندرم شارکو ماری توث و آتاکسی فردریش هستند.

در برخی از افراد، هیچ علت مشخصی برای نوروپاتی محیطی عصبی پیدا نمی‌شود. این حالت به نام نوروپاتی محیطی عصبی ایدیوپاتیک (بدون علت) شناخته می‌شود.

علائم نوروپاتی محیطی عصبی چیست؟

---

علائم نوروپاتی محیطی عصبی به نوع اعصاب محیطی آسیب دیده بستگی دارد. نوروپاتی ممکن است بر یک عصب، یا هر سه نوع عصب تاثیر گذارد. همچنین علائم به اینکه آیا فقط یک عصب آسیب دیده (مثلا آسیب وارده فقط به یک عصب فشار آورده) یا به تمام بدن آسیب وارد شده است (مثل انواع دیابت) بستگی دارد.

اگر اعصاب حسی آسیب دیده باشند، آن را نوروپاتی حسی می‌نامند. نوروپاتی حسی باعث ایجاد علائمی در اعضای آسیب دیده می‌شود. این علائم عبارتند از:

• گزگز و بی حسی دست و پا
• از دست دادن احساس درد
• از دست دادن توانایی تشخیص تغییرات دما
• از دست دادن هماهنگی بین اعضای بدن- زیرا فرد نمی‌تواند محل مفصل را احساس کند (از دست رفتن توانایی تشخیص محل مفصل)
• سوزش یا درد تیر کشنده که در شب تشدید می‌شود

معمولا در نوروپاتی محیطی عصبی ابتدا دست‌ها و پاها تحت تاثیر قرار می‌گیرند. این بدان معنا است است که راه رفتن یا برداشتن اشیا مشکل می‌شود. اگر نوروپاتی محیطی عصبی درمان نشود، تشدید شده و کم کم علائم به قسمت‌های مرکزی بدن می‌رسند.

اگر اعصاب حرکتی آسیب دیده باشند، آن را نوروپاتی حرکتی می‌نامند. در نوروپاتی حرکتی، تحریک عضلات توسط اعصاب تحت تاثیر قرار می‌گیرند. نوروپاتی حرکتی باعث ایجاد علائمی در قسمت‌های آسیب دیده می‌شود. این علائم عبارتند از:

• ضعف عضلانی– ضعف عضلانی باعث مشکلاتی همچون افتادن و مشکل در انجام حرکات جزئی مانند بستن دکمه لباس می‌شود.
• تحلیل رفتن عضلات (از بین رفتن بافت عضلانی در اثر عدم فعالیت)
• تکان‌های ناگهانی و گرفتگی عضلات
• فلج عضلات (عضله به طور کلی قادر به حرکت نبوده و فرد هیچ کنترلی بر آن ندارد. فرد نمی‌تواند یک قسمت از بدنش را حرکت دهد).

نوروپاتی محیطی عصبی چه زمانی تشخیص داده می‌شود؟

---

نوروپاتی محیطی عصبی زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد متوجه برخی از علائمِ ذکر شده شود و به همین دلیل به پزشک مراجعه کند. گاهی اوقات زمانی که پزشک به دلایل دیگری، مثلا وجود یک بریدگی در پا، بیمار را معاینه می‌کند، متوجه وجود نوروپاتی محیطی عصبی می‌شود.

• در مواقع دیگر نوروپاتی در حین انجام چکاپ برای بیماری دیابت تشخیص داده می‌شود. ممکن است پزشک برای بیمار آزمایش‌های خون تجویز کند تا علل احتمالی نوروپاتی محیطی عصبی را تشخیص دهد.
• ممکن است برای ارزیابی بیشتر، پزشک بیمار را به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهد. متخصص مغز و اعصاب نیز ممکن است آزمایشات دیگری برای بیمار تجویز کند. تجویز آزمایش‌های جدید به علت احتمالی بیماری، که با توجه به علائم و سوابق پزشکی بیمار تشخیص داده شده، بستگی دارد. این آزمایش‌ها شامل آزمایش‌های مختلف از خون، تهیه عکس‌های رادیوگرافی، اسکن و یا آزمایشات دیگر می‌باشند. برخی از رایج‌ترین آزمایش‌هایی که انجام می‌شوند عبارتند از:
• آزمایش هدایت عصبی
• الکترومایوگرافی
• نمونه برداری از عصب
• نمونه برداری از پوست

 

درمان و رفع علل ایجاد کننده‌ی نوروپاتی محیطی عصبی

---

علل ایجاد کننده نوروپاتی محیطی عصبی، مانند دیابت یا کمبود ویتامین B12، باید درمان و رفع شوند. در صورتی که بیمار دیابت داشته باشد، باید سطح قند خون (گلوکز) او به طور کامل کنترل شود تا آسیب بیشتری به عصب‌ها وارد نشود. در صورتی که آسیبی به شخص وارد شده و نوروپاتی محیطی عصبی ایجاد کرده باشد، شخص به فیزیوتراپی یا روش‌های درمانی دیگر نیاز دارد تا فشاری که در نتیجه آسیب به عصب بوجود آمده است، کاهش یابد.

دارو

یکی از مشکلات افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی عصبی وجود درد است و درمان درد نیز کار دشواری می‌باشد. داروهای مختلفی برای تسکین درد وجود دارند که ممکن است برای بیمار موثر واقع شوند. این داروها شامل داروهایی که معمولا برای درمان صرع (داروهای ضد تشنج) استفاده می‌شوند مانند پره گابالین، گاباپنتین و کاربامازپین هستند. گروهی از داروهای ضد افسردگی که داروهای تری سیکلیک ضد افسردگی نامیده می‌شوند نیز ممکن است مفید و موثر واقع شوند. آمی تریپتیلین یکی از این نوع داروها است که معمولا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو علاوه بر اثر ضد افسردگی که دارد، برای کنترل درد نیز مفید است.

جلوگیری از آسیب و ایجاد زخم

بیمار در پایی که دچار نوروپاتی شده احساس کمتری خواهد داشت. همین باعث می‌شود احتمال آسیب‌هایی همچون بریدگی، سوراخ شدگی یا خراش در آن پا بیشتر شود. بیمار باید همیشه در منزل و بیرون از منزل جوراب و کفش بپوشد. وارد شدن آسیب‌های مکرر به پا باعث ایجاد زخم‌هایی می‌شود که درمانشان مشکل است. همچنین هر بار بیمار به پزشک مراجعه می‌کند، باید از او بخواهد پاهایش را نیز معاینه و بررسی کند.

• بیمار باید از یک جفت کفش مناسب، مانند دمپایی بدون پشتی استفاده کند اما کفش، صندل، یا دمپایی‌های لا انگشتی که کمتر از پا محافظت می‌کنند را نپوشد. کفش‌های تنگ مانع رسیدن خون کافی به نقاط فشار و در نتیجه ایجاد زخم در آن قسمت‌ها می‌شوند.
• بیمار باید ناخن‌های خود را در اندازه‌ی مناسب نگه دارد تا ناخن‌ها داخل گوشت نروند. همچنین برای اجتناب از بریدگی اتفاقی گوشت، از تیغ استفاده نکند.

فیزیوتراپی یا کار درمانی

یک متخصص فیزیوتراپی بهترین فردی است که می‌تواند در فیزیوتراپی یا کار درمانی به بیمار کمک کند. همچنین متخصص فیزیوتراپی می‌تواند ورزش‌ها و حرکات مفید برای افزایش قدرت عضلانی را به بیمار آموزش دهد. یک مخصص کار درمانی می‌تواند استفاده از وسایل خاص و انجام برخی کارهای منزل را به بیمار آموزش دهد تا ضعف عضلانی او بهبود یابد. درمان فیزیوتراپی شامل موارد زیر است:

استفاده از تجهیزات ارتوپدی

اگر به نوروپاتی محیطی عصبی شدید مبتلا هستید، برای انجام فعالیت‌های روزمره به کمک نیاز خواهید داشت. به عنوان مثال، اگر دچار ضعف پا باشید، به چوب پیاده روی، عصا یا چوب زیر بغل نیاز دارید. گاهی اوقات بیمار به ویلچر نیز نیاز دارد. اگر مشکل افتادگی پا داشته باشید، استفاده از بریس‌های پا نیز موثر است. اگر دست‌ها دچار ضعف شده باشند، استفاده از اسپلینت مچ دست برای بیمار مفید است.

طب سوزنی

طب سوزنی یک روش درمان سنتی چینی است که در آن سوزن‌های بسیار ظریف به نقاط فشار وارد می‌شوند. تحریک این نقاط فشار، یا اکیوپوینت، باعث ترشح اندورفین توسط بدن و کاهش درد می‌شود. متخصص طب سوزنی چهار تا ده سوزن را به نقاط فشار وارد کرده و بین نیم ساعت تا یک ساعت آنها را در همین حالت رها می‌کند. بیمار به شش تا دوازده جلسه درمان در طول سه ماه نیاز دارد.

قبل از مراجعه به متخصص طب سوزنی، از نحوه کار، شهرت و اعتبار پزشک اطمینان حاصل کنید. همچنین اطمینان یابید که وسایل و سوزن‌های مورد استفاده استریل هستند تا به بیماری‌های منتقله از راه خون مبتلا نشوید.

استفاده از درمان‌های مکمل و جایگزین

علاوه بر طب سوزنی، می‌توان از مدیتیشن و تحریک الکتریکی عصبی پوستی با شدت کم نیز برای کاهش علائم نوروپاتی استفاده کرد. در تحریک الکتریکی عصبی پوستی از یک باتری کوچک برای شارژ الکترودهای قرار داده شده در محل درد استفاده می‌شود. الکترودها و باتری‌ها باعث ایجاد یک مدار مغناطیسی شده و جریان الکتریکی از این مدار گذشته و محل درد را تحریک می‌کند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که تحریکی الکتریکی عصبی پوستی در درمان انواع مشخصی از دردهای نوروپاتی مفید است، هرچند برای اثبات این گفته مطالعات و تحقیقات بیشتری نیاز است.

از میان روش‌های موجود برای مدیتیشن، می‌توانید از مدیتیشن پیاده روی، مدیتیشن نشسته، چی کونگ یا تای چی استفاده کنید. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که مدیتیشن روزانه و منظم باعث کاهش درد می‌شود.

ماساژ

ماساژ یک جایگزین کامل و بسیار مفید برای مدیریت درد است. ماساژ با افزایش جریان خون و تحریک اعصاب باعث تسکین موقت درد می‌شود. فرد می‌تواند خود ماساژ را انجام داده یا از یک ماساژور شخصی برای پا استفاده کند.

اوزون درمانی

ثابت شده است که اوزون درمانی باعث افزایش جریان خون، فعالیت میتوکندری و اکسیژن رسانی به بافت می‌شود. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که اوزون درمانی، گردش خون محیطی را افزایش و درد را کاهش داده و باعث آرامش اعصاب می‌شود. اوزون درمانی به همراه درمان با اشعه مادون قرمز باعث بهبود جریان خون و ترمیم درونی و بیرونی می‌شود!

پلاسمای غنی از پلاکت (پی آر پی)

درمان با پلاسمای غنی از پلاکت (پی آر پی) یکی از پرطرفدارترین فن آوری‌های پزشکی است که به نام پزشکی احیا کننده شناخته می‌شود. پی آر پی در در زمینه‌های مختلف پزشکی و ارتوپدی استفاده می‌شود.

در حال حاضر نیز از پی آر پی برای درمان درد نوروپاتی و نوروپاتی محیطی عصبی استفاده می‌گردد. خون از پلاکت، سلول‌های سفید، سلول‌های قرمز و پلاسما تشکیل شده است. پلاکت‌های خون نقش مهمی در انعقاد خون دارند. همچنین پلاکت‌های خون حاوی پروتئین‌هایی به نام پروتئین رشد نیز هستند. وجود عامل رشد برای بهبود زخم‌ها و آسیب‌ها ضروری است. پلاسمای غنی از پلاکت حاوی پلاکت‌های بیشتری نسبت به خون است. پی آر پی حاوی 10 برابر عامل رشد بیشتر نسبت به پلاسمای خون طبیعی است. پی آر پی با گرفتن خون از بیمار تهیه می‌شود. سپس پلاکت‌ها از سلول‌های خونی جدا شده و سانتریفوژ می‌شوند تا غلظت پلاکت‌ها افزایش یابد. در مرحله‌ی بعد پلاکت‌های تغلیظ شده با باقیمانده‌ی خون ترکیب شده و پلاسمای غنی از پلاکت برای درمان آماده می‌شود.

آیا ورزش برای درمان نوروپاتی مفید است؟

---

تحقیقات نشان می‌دهند که فعالیت‌های ورزشی، مانند ایروبیک، حرکات تقویتی و حرکات تعادلی، به کاهش درد نوروپاتی، افزایش قدرت عضلانی و کنترل سطح قند خون کمک می‌کند. بنابراین، اگر شخص می‌خواهد در حین تجربه درد نوروپاتی، همچنان فعال باشد، انجام ورزش اهمیت بسیاری دارد. با این حال، همواره قبل از شروع هر نوع ورزش، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. اگر درد مانع انجام ورزش می‌شود، بهتر است با پزشک درباره روش‌های کنترل و مدیریت درد مشورت کنید. مدیریت درد ممکن است شامل مصرف داروها و روش‌های درمانی دیگر باشد.

پیاده روی سریع انجام دهید

در فضای بیرون از منزل یا روی یک تردمیل پیاده روی کنید. اگر قبلا نیز خیلی فعال نبوده‌اید، با پیاده روی به مدت پنج تا ده دقیقه در روز شروع کنید. به تدریج هر هفته پنج دقیقه به پیاده روی اضافه کرده و زمان پیاده روی خود را افزایش دهید. شما باید سه تا پنج بار در هفته و هر بار به مدت 30 دقیقه راه بروید. همچنین می‌توانید پیاده روی 30 دقیقه‌ای را به سه پیاده‌روی ده دقیقه‌ای تقسیم کنید، به عنوان مثال،  بعد از هر وعده غذا، 10 دقیقه راه بروید.
اگر تعادل نداشتید حتما از یک عصا، چوب پیاده روی یا واکر استفاده کنید.

شنا

شنا برای افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی حسی بسیار مفید است زیرا فشار زیادی به بدن وارد نکرده و به کنترل تورم و تنظیم فشار خون کمک می‌کند. افتادن در آب نیز چندان نگران کننده نیست، بنابراین انجام حرکات ورزشی شدید در آب خطر کمتری دارد. شنا ورزشی است که بدون اعمال فشار به مفاصل، بسیاری از عضلات را به کار می‌گیرد. بیمارانی که به علت درد نمی‌توانند پیاده روی یا دوچرخه سواری انجام دهند، می‌توانند شنا را جایگزین آن ورزش‌ها کنند. بیمار باید سه تا پنج مرتبه در هفته، و هر مرتبه به مدت 30 دقیقه شنا کند.

شرکت در کلاس‌های ایروبیک آبی نیز مفید است. بیمار می‌تواند این کلاس‌ها را در باشگاه‌های محل زندگی خود پیدا کند.