فلج مغزی(سی پی)به همراه راههای درمان و روشهای پیشگیری از این عارضه

فلج‌ مغزی که سی‌‌پی نامیده می‌شود، اصطلاحی است که برای توصیف دسته‌ای از بیماری‌های فرضی‌‌که روی حرکت بدن و هماهنگی ماهیچه‌ها اثر می‌گذارد، استفاده می‌شود. این حالت ناشی از آسیب به یک یا چند ناحیه از مغز بوده که معمولا هنگام رشد جنین اتفاق می‌افتد، پیشتر، هنگام یا در مدت کوتاهی پس از تولد یا در زمان نوزادی. این اختلالات ناشی از مشکلات ماهیچه‌ای یا عصبی نیستند.آن‌ها به خاطر رشد ناقص یا آسیب به قسمت‌های حرکتی مغز ایجاد می‌شوند،که توانایی مغز برای کنترل کامل حرکت و موقعیت را مختل می‌کند.

“مغزی” به مغز و “فلج” به کم توانی عضلانی یا کنترل ضعیف اشاره دارد. فلج مغزی خود به تنهایی پیشرفت نمی‌کند (آسیب مغزی بدتر نمی‌شود). ولی بیماری‌های ثانوی مانند اسپاستیسیتی عضلانی، می‌توانند به وجود آیند که با گذشت زمان ممکن است بهتر، بدتر یا به همان شکل باقی بمانند. فلج مغزی قابل انتقال نیست. این یک بیماری نیست و نباید این گونه به آن اشاره کرد. اگرچه فلج مغزی در مفاهیم پذیرفته شده، قابل درمان نیست، اما آموزش و درمان می‌تواند به بهبود عملکرد کمک کند.

آیا فلج مغزی گونه‌های مختلفی دارد؟

امروزه پزشکان فلج مغزی را با توجه به نوع اختلال حرکتی به سه دسته اصلی-اسپاستیک،آتتوئید و آتاکستیک- تقسیم‌بندی می‌کنند. دسته‌ چهارم می‌تواند ترکیبی از این سه نوع باشد.

فلج مغزی اسپاستیک

در این نوع از فلج مغزی که ۷۰ تا ۸۰  درصد از بیماران را تحت تا ثیر قرار می‌دهد، ماهیچه‌ها سفت شده و مدام منقبض می‌شوند. پزشکان اکثرا توضیح می‌دهند که در این نوع از فلج مغزی اسپاستیک کدام یک از اعضای بدن یک بیمار تحت تاثیر قرار دارند. برای مثال، دی پلژی اسپاستیک به معنای هر دو پا یا همی پارزی چپ به معنای سمت چپ بدن می‌باشد. نام‌هایی که به این گونه‌های سی‌پی داده شده ترکیبی از زبان لاتین است.

توصیف اندام‌های آسیب دیده به کمک اصطلاح پلژی یا پارزی به معنای بی حسی یا ضعف است. در برخی موارد، فلج مغزی اسپاستیک یک دوره‌ای از کاهش تون عضلانی در کودکان نوپا (هیپوتون) را به دنبال دارد.

فلج مغزی آتتوئید یا دیس کینتیک

این نوع از فلج مغزی باحرکات کنترل نشده و پیچ و تاب خوردن‌های تدریجی مشخص می‌شود. این حرکات غیر عادی معمولا روی دست‌ها، پا‌ها، بازو‌ها یا ساق پا‌ها اثر گذاشته و در برخی موارد روی ماهیچه‌های صورت و زبان،که باعث کج شدن دهان و جاری شدن آب دهان می‌شود.

این حرکات اغلب هنگام تنش‌های هیجان‌انگیز افزایش یافته و هنگام خواب ناپدید می‌شوند. همچنین بیماران ممکن است مشکلاتی در هماهنگی حرکات ماهیچه‌ای که جهت صحبت کردن مورد نیاز است داشته باشند، حالتی که دیزارتریا نام دارد. فلج مغزی آتتوئید حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از بیماران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

فلج مغزی آتاکستیک

این نوع نادر از سی‌پی روی احساس تعادل و ادراک عمقی فرد اثر می‌گذارد. بیماران اغلب دارای هماهنگی ضعیف یا راه رفتن نامنظم با گام فراخ می‌باشند، پاهایشان را به طور غیرمعمولی با فاصله از هم روی زمین قرار می‌دهند.آنها همچنین هنگام تلاش برای انجام حرکات دقیق یا سریع مثل نوشتن یا بستن دکمه لباس دچار مشکل می‌شوند. یکی دیگر از علائم احتمالی آشفتگی فکر و خیال است. در این نوع از آشفتگی شروع یک حرکت خود خواسته مثل رسیدن به یک کتاب، باعث ایجاد لرزش می‌شود که بر قسمتی از بدن که مورد استفاده قرار می‌گیرد تاثیر گذاشته و هنگامی که فرد به شئ مورد نظر نزدیک‌تر می‌شود، بدتر می‌گردد. سی‌پی آتاکستیک حدود ۵ تا ۱۰ درصد بیماران را درگیر می‌کند.

فرم‌های ترکیبی

داشتن علائم بیش از یک نوع از سه نوع قبلی برای بیماران غیرعادی نیست. رایج‌ترین شکل مخلوط شامل حرکات اسپاستیک و آتتوئید است اما فرم‌های ترکیبی دیگری هم امکان پذیر می‌باشد.

علل فلج مغزی چیست؟

فلج مغزی یک اختلال ناشی از یک علت نیست. این یک مجموعه‌ای از اختلالات با مشکلات مشابه در کنترل حرکت است اما شاید با علل گوناگون.

آسیب مغزی

فلج مغزی مادر‌زادی ناشی از یک آسیب مغزی در طی زندگی درون رحمی می‌باشد. این حالت در هنگام تولد وجود دارد، اگرچه ممکن است تا ماه‌ها مشخص نشود. این، علت مشکل حدود ۷۰ درصد از کودکان مبتلا به فلج مغزی است. علاوه بر این، مشکل ۲۰ درصد از کودکان مبتلا به فلج مغزی مادرزادی به خاطر آسیب مغزی هنگام تولد تشخیص داده شده است. در اکثر موارد علت فلج مغزی مادرزادی ناشناخته است.

• حدود ده درصد از کودکانی که مبتلا به فلج مغزی هستند، پس از تولد دچار این اختلال می‌شوند (ارقام در کشور‌های توسعه نیافته بالا‌‌تر است).
• ابتلا به فلج مغزی ناشی از آسیب مغزی در چند ماه یا چند سال اول زندگی بوده و می‌تواند به خاطر عفونت‌های مغزی مثل مننژیت میکروبی یا آماس مغزی ویروسی، یا یک آسیب سر -اکثرا به خاطر تصادف موتورسیکلت، افتادن یا کودک آزاری- اتفاق بیفتد.
• تعداد زیادی از فاکتورهای خطر که می‌توانند به مغز در حال رشد آسیب برسانند ممکن است منجر به فلج مغزی شوند. فاکتور خطر، یک علت نیست؛ این تنها شانس وقوع برخی چیزها را افزایش می‌دهد -در این حالت؛ فلج مغزی.
• فقط به این دلیل که یک فاکتور وجود دارد قرار نیست که فلج مغزی اتفاق بیفتد، عدم وجود یک عامل خطر نیز به این معنا نیست که فلج مغزی اتفاق نخواهد افتاد. اگر یک فاکتور خطر وجود داشته باشد به والدین و پزشکان هشدار می‌دهد که بیشترین مراقبت را در خصوص رشد کودک داشته باشند.

علائم اولیه چیست؟

علائم اولیه فلج مغزی معمولا تا قبل از ۱۸ ماهگی ظاهر می‌شوند و اکثرا والدین اولین کسانی هستند که به عدم رشد طبیعی مهارت‌های حرکتی کودک خود شک می‌کنند. کودکان مبتلا به فلج مغزی غالبا در رسیدن به نقاط عطف تکاملی کند هستند، مانند یادگیری غلطیدن به سمت دیگر، نشستن، چهار دست و پا راه رفتن، خندیدن یا راه رفتن. گاهی اوقات این حالت تاخیر رشد نامیده می‌شود.

برخی از کودکان مبتلا به فلج مغزی، تون عضلانی غیر‌عادی دارند. تون عضلانی کاهش یافته هیپوتون نام دارد، کودک ممکن است شل و آویزان به نظر برسد، حتی بی رمق. افزایش تون عضلانی هیپرتونی نام داشته و کودک ممکن است سفت و خشک به نظر برسد. در اغلب موارد کودک مبتلا به یک دوره اولیه هیپوتون بوده که پس از دو تا سه ماهگی به هیپرتونی می‌انجامد. کودکان معلول ممکن است یک حالت غیر‌عادی هم داشته و یا از یک طرف بدنشان کمتر استفاده کنند. والدینی که به هر دلیلی نگران رشد کودک خود هستند باید به پزشک مراجعه کنند، کسی که بتواند تغییرات طبیعی در رشد را از یک اختلال رشدی تمیز دهد.

عوامل خطر

فاکتورهای خطر برای فلج مغزی عبارتند از:

• زایمان زودرس: زایمان قبل از 37 هفته بارداری ممکن است باعث افزایش خطر فلج مغزی شود.
• وزن کم هنگام تولد: نوزادان با وزن کمتر از حد معمول (کمتر از 2.5 کیلوگرم) دارای خطر بیشتری برای فلج مغزی هستند.
• عدم توانایی جفت: وجود مشکلات در فراهم کردن شرایط رشد جنین با اکسیژن و مواد غذایی توسط جفت می‌تواند به فلج مغزی منجر شود.
• فقدان فاکتورهای رشد در طول زندگی درون رحمی: کمبود عوامل مهم رشد درون رحمی می‌تواند به خطر ابتلا به فلج مغزی در نوزادان منجر شود.
• ناسازگاری خونی: وجود ناسازگاری خونی نوع A-B-O یا RH بین مادر و جنین می‌تواند خطر فلج مغزی را افزایش دهد.
• انتقال بیماری از مادر: برخی بیماری‌های ویروسی مانند سرخ‌جهانی یا دیگر عفونت‌ها در مادر در طول بارداری می‌توانند به جنین منتقل شده و به فلج مغزی در نوزاد منجر شوند.
• عفونت میکروبی: عفونت مادر، جنین یا نوزاد که به سیستم عصبی مرکزی آنها حمله کرده است، می‌تواند عامل فلج مغزی باشد.
• نبود طولانی مدت اکسیژن در طول عمل زایمان: اگر جریان اکسیژن به مغز جنین در طول زایمان قطع شود، ممکن است فلج مغزی رخ دهد.
• زردی شدید در مدت کوتاهی پس از تولد: در صورت وجود زردی شدید در نوزادان در مدت کوتاه پس از تولد، خطر فلج مغزی افزایش می‌یابد.

توجه داشته باشید که این فاکتورها تنها عوامل خطر برای فلج مغزی هستند و ممکن است در هر مورد خاصی، عوامل دیگری نیز نقش داشته باشند. همچنین، حضور این عوامل خطر به تنهایی به معنای بروز فلج مغزی نیست و نیاز به تشخیص و ارزیابی توسط پزشک دارد.

فلج مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشکان فلج مغزی را با محک زدن مهارت‌های حرکتی نوزاد و بررسی دقیق سابقه پزشکی نوزاد و مادر تشخیص می‌دهند. علاوه بر بررسی علائمی که در بالا توضیح داده شد -رشد کند، تون عضلانی غیر‌طبیعی و حالت غیر‌عادی- یک پزشک واکنش‌های نوزاد را نیز بررسی کرده و به رشد اولیه دست غالب توجه‌‌ می‌کند.

• همچنین ممکن است پزشک دستور دهد که آزمایشات تخصصی برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد علت احتمالی فلج مغزی بیمار انجام شود. یکی از این آزمایشات توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن است، یک تصویر‌برداری پیچیده که از اشعه‌های ایکس استفاده می‌کند و یک کامپیوتر برای ایجاد یک تصویر تشریحی از بافت‌ها و ساختار مغز.
• سی‌تی اسکن می‌تواند قسمت‌هایی از مغز را که رشد نکرده‌اند، کیست‌های غیر‌طبیعی (کیسه‌هایی که اغلب با مایع پر شده‌اند) در مغز یا دیگر مشکلات فیزیکی را نشان دهد. با اطلاعات به دست آمده از سی‌تی اسکن، پزشکان می‌توانند برای نظر دادن درباره آینده طولانی مدت یک کودک آسیب دیده آمادگی بهتری داشته باشند.
• تصویر‌برداری رزونانس مغناطیسی یا ام‌آر‌آی جدیدترین روش تصویر‌برداری مغز بوده که به سرعت در حال استفاده گسترده برای شناسایی اختلالات مغزی می‌باشد. این روش از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی استفاده می‌کند که نسبت به اشعه‌های ایکس ارجح است. ام‌آر‌آی نسبت به سی‌تی اسکن تصاویر بهتری از ساختار و نواحی غیر‌طبیعی که نزدیک استخوان قرار دارند ارائه می‌دهد.
• آزمایش سومی که می‌تواند مشکلات بافت‌های مغزی را مشخص کند سونوگرافی فراصوت است. این تکنیک امواج صوتی را از مغز بازتاب کرده و از الگوی انعکاسی برای تشکیل یک تصویر یا سونوگرام از بافت‌های آن استفاده می‌کند. سونوگرافی فراصوت می‌تواند در نوزادان قبل از این که استخوان‌های جمجمه سفت و بسته شوند انجام بگیرد.
• در نهایت پزشک ممکن است بخواهد شرایط دیگری که به فلج مغزی مرتبط است را بررسی کند، از جمله اختلالات حمله ناگهانی بیماری، اختلالات ذهنی و مشکلات بینایی یا شنوایی.

چه تعداد مبتلا به فلج مغزی هستند؟

برآورد شده است که تقریبا ۷۶۴۰۰۰ کودک و بزرگسال یک یا چند علامت از علائم فلج مغزی را نشان می‌دهند. هر ساله معمولا حدود ۸۰۰۰ کودک و نوزاد مبتلا به این بیماری تشخیص داده می‌شوند. علاوه بر این هر ساله تقریبا ۱۲۰۰-۱۵۰۰ کودک پیش دبستانی به داشتن سی‌پی تایید می‌شوند.

آیا فلج مغزی درمان دارد؟

“مدیریت” کلمه بهتری نسبت به “درمان” است. مدیریت عبارت است از کمک کردن به کودک برای رسیدن به حداکثر پتانسیل رشد و نمو. این کار باید با شناخت کودک بسیار خردسالی که ممکن است مبتلا به اختلال مغزی رشد باشد، تا جای ممکن در اسرع وقت انجام بگیرد. سپس یک برنامه مدیریتی می‌تواند سریعا شروع شود که در آن برنامه‌ها، پزشکان، درمانگران، مربیان، پرستاران، مددکاران اجتماعی و دیگر متخصصان به خانواده و نیز به کودک کمک خواهند کرد.

داروهای مخصوص، عمل جراحی و بریس‌ها می‌توانند برای بهبود هماهنگی عصب و ماهیچه و جهت جلوگیری یا به حداقل رساندن معلولیت استفاده شوند.

هنگامی که افراد بالغ باشند ممکن است به خدمات حمایتی نیاز داشته باشند مانند: خدمات کمک شخصی، درمان مداوم، آموزش‌های تربیتی و حرفه‌ای، خدمات زندگی مستقل، مشاوره، حمل و نقل، برنامه‌های تفریحی/ اوقات فراغت و فرصت‌های شغلی که همگی برای بزرگسالان در حال رشد ضروری است. افراد مبتلا به فلج مغزی می‌توانند به مدرسه بروند، شغل داشته باشند، ازدواج کنند، خانواده‌ها را سرافراز کنند و در خانه‌های شخصی خود زندگی کنند. بیشتر از همه، افراد مبتلا به فلج مغزی نیازمند فرصتی برای مستقل بودن و ورود کامل به اجتماع می‌باشند.

آیا فلج مغزی قابل پیشگیری است؟

بلی. امروزه اقدامات پیشگیرانه به طور فزاینده‌ای امکان پذیر هستند.

• زنان باردار به طور معمول برای فاکتور RH مورد آزمایش قرار می‌گیرند و اگر RH منفی باشد آنها می‌توانند ظرف ۷۲ ساعت پس از زایمان ایمن شوند (یا پس از پایان بارداری) و بدین طریق از عواقب مضر ناسازگاری خونی در بارداری بعدی جلوگیری شود.
• اگر یک خانم ایمن نشده باشد، با تعویض خون نوزاد می‌توان از عواقب ناسازگاری خونی در نوزاد جلوگیری نمود. اگر یک نوزاد زردی داشته باشد، این مورد می‌تواند با فوتوتراپی (نور درمانی) در بخش نوزادان بیمارستان درمان شود.
• ایمنی سازی در برابر سرخچه برای همه‌ی زنانی که مبتلا به سرخچه نشده و آماده‌ی باردار شدن هستند یک اقدام پیشگیرانه ضروری است.
• برنامه‌های پیشگیرانه‌ دیگر به این سمت معطوف می‌شوند: جلوگیری از زایمان زودرس،کاهش قرارگرفتن زنان باردار در معرض ویروس‌ها وسایر عفونت‌ها، تشخیص و درمان عفونت‌های میکروبی دستگاه تناسلی و نواحی ادراری مادر، پرهیز از قرارگیری‌های غیرضروری در معرض اشعه‌های ایکس، دارو‌ها و تداوی و کنترل دیابت؛ کم خونی و کمبود مواد غذایی. چیزی که بسیار حائز اهمیت است، سلامتی قبل از حاملگی، مراقبت کافی پیش از تولد و محافظت از نوزاد در برابر حوادث یا آسیب است.