تاریخ 16 آبان 1402
خونریزی مغزی به خونریزی در درون یا اطراف مغز گفته می‌شود. بسیاری از افرادی که خونریزی مغزی را تجربه می‌کنند، دچار علائمی مانند سکته مغزی، ضعف در یک طرف بدن، مشکل تکلم یا بی‌حسی می‌شوند. گاهی اوقات، مشکل در انجام فعالیت‌های معمول، از جمله مشکل در راه رفتن و حتی زمین خوردن، نیز جزء علائم به وجود آمده در این افراد است. حدود 10% از تمام سکته‌های مغزی هموراژیک یا ناشی از خونریزی به درون مغز هستند.
لازم به ذکر است که، هنگامی که خونریزی در خود مغز اتفاق می‌افتد، ممکن است سردرد بروز نکند، زیرا مغز ما در این زمان قادر به حس کردن آشفتگی رخ داده در خود نیست. در حالی که، پوشش‌های مغز (مننژها) بسیار حساس بوده و اگر خونریزی در درون یا کنار آن‌ها اتفاق بیفتد، مانند زمانی که یک آنوریسم پاره می‌شود، معمولاً سردرد ناگهانی و شدیدی رخ می‌دهد.
چه چیزی باعث خونریزی مغزی می‌شود؟
شایع‌ترین علت‌های خونریزی مغزی عبارتند از:
فشار خون بالا
فشار خون بالا می‌تواند به مرور زمان باعث تضعیف دیواره‌های شریان‌ها و در نتیجه پاره شدن آن‌ها شود. در چنین حالتی، خون در مغز جمع شده و منجر به بروز علائم سکته مغزی می‌شود.
آنوریسم
علت دیگر خونریزی مغز، وجود آنوریسم (یک نقطه ضعیف در یک شریان) است، که به یک برآمدگی پر از خون تبدیل شده و گاهی اوقات پاره می‌شود.
بدشکلی‌های شریانی- وریدی
بدشکلی‌های شریانی- وریدی، اتصالات غیرطبیعیِ بین شریان‌ها و وریدها هستند که معمولاً مادرزادی بوده و می‌توانند باعث خونریزی مغز در سنین بالاتر شوند.
سرطان
در مواردی که سرطان در افراد به صورت گسترده و متاستاتیک به مغز گسترش یافته است، ممکن است در ناحیه‌ای از مغز که سرطان به آن گسترش یافته است، خونریزی رخ دهد.
سن
در افراد مسن، پروتئین آمیلوئید رسوب یافته در امتداد عروق خونی می‌تواند باعث ضعیف شدن دیواره‌های عروق و در نتیجه سکته مغزی هموراژیک شود.
داروها و مواد مخدر
کوکائین یا سایر مواد مخدر می‌توانند باعث ضعیف شدن عروق خونی و در نتیجه خونریزی در مغز شوند. برخی از داروهای تجویزی نیز می‌توانند خطر خونریزی مغزی را افزایش دهند.
خونریزی مغزی چه علائمی دارد؟
سردرد در اکثر موارد به دنبال خونریزی در مغز بروز می‌کند، اما همیشه چنین نیست. اغلب اوقات، نوع علائم ناشی از خونریزی مغز به ناحیه‌ای که آسیب در آن رخ داده است بستگی دارد. برای مثال، اگر خونریزی در بخش مربوط به بینایی رخ دهد، بیمار دچار مشکلات بینایی می‌شود.
به علاوه، ممکن است مشکل حفظ تعادل و هماهنگی، ضعف یک طرف بدن ، بی‌حسی دست و پا یا حمله ناگهانی نیز رخ بدهد.
اگر خونریزی در قسمت پایین مغز (ساقه مغز)، که اکثر عملکرد‌های خودکار بدن در آن تنظیم می‌شوند، رخ بدهد بیمار توانایی پاسخ به محرک‌ها را از دست داده یا به کما می‌رود.
به علاوه، گاهی اوقات علائم خونریزی مغزی ناگهان بروز کرده و به سرعت بدتر می‌شوند. البته در برخی موارد، علائم به آرامی و در طول چند ساعت یا چند روز شدت می‌یابند.
خونریزی مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر احتمال هرگونه سکته مغزی وجود داشته باشد، باید بیمار فوراً ارزیابی شود، و در صورتی که چنین باشد، معاینه وجود علائمی از قبیل آسیب مغزی به همراه ضعف، صحبت نامفهوم و یا بی‌حسی را آشکار خواهد ساخت.
عموماً، در چنین شرایطی انجام یک آزمایش رادیولوژی مانند سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی ضروری است. سی‌تی‌اسکن مغز یا ام‌آرآی مغزمی‌توانند خصوصیات و مکان خونریزی مغزی را نشان دهند. اگر خونریزی در درون یا اطراف مغز مشاهده شود، آزمایش‌های دیگری برای تعیین علت خونریزی تجویز می‌گردد. این آزمایش‌های اضافی وجود عروق خونی غیرطبیعی را نشان داده و به تعیین گام بعدی در تشخیص یا درمان عارضه نیز کمک می‌کنند. گاهی اوقات، برای تأیید وجود خونریزی یا اطمینان از عدم وجود سایر مشکلات مغزی، استفاده از روش گرفتن مایع مغزی نخاعی (پونکسیون کمری) ضروری است.
چه درمان‌هایی وجود دارد؟
بعد از تعیین علت و محل خونریزی، درمان‌های دارویی یا جراحی لازم جهت توقف خونریزی، برداشتن لخته یا کاهش فشار مغز انجام خواهند شد. اگر این عارضه درمان نشود، لخته ظرف چند هفته توسط مغز جذب می‌شود (البته، آسیب‌هایی که فشار داخل جمجمه‌ای و مواد سمی خون به مغز وارد می‌کنند برگشت‌ناپذیر خواهند بود).
عموماً، بیمارانی با خونریزی‌های کوچک (کوچکتر از 10 سانتیمتر مکعب) و عیوب جزئی با دارو درمان می‌شوند. اما بیماران مبتلا خونریزی‌های مخچه‌ای (بزرگتر از 3 سانتیمتر مکعب) که وضعیتشان در حال وخیم‌تر شدن بوده یا دچار فشردگی ساقه مغز و هیدروسفالی هستند، هماتوم آن‌ها در اولین فرصت از طریق جراحی برداشته می‌شود. بیمارانی که دچار خونریزی در لوب‌های مغز شده (50 سانتیمتر مکعب) و وضعیتشان در حال وخیم‌تر شدن است، معمولاً برای برداشتن هماتوم تحت جراحی قرار می‌گیرند.
درمان دارویی
در اینجا، با کنترل فشار خون کنترل، خطر افزایش خونریزی کاهش یافته و در عین حال جریان خون کافی به مغز نیز فراهم می‌شود.
کنترل فشار درون جمجمه‌ای مهمترین عامل در تعیین نتیجه خونریزی مغزی است. برای این کار، دستگاهی به نام «ICP مانتیور» مستقیماً در بطن‌ها یا درون مغز قرار داده می‌شود تا فشار اندازه‌گیری شود. فشار درون جمجمه‌ایِ نرمال معادل 20 میلیمتر جیوه است.
کشیدن مایع مغزی نخاعی از بطن‌های روش متداولی برای کنترل فشار درون جمجمه‌ای است. برای این کار یک کاتتر بطنی (شانت مغزی) در بطن‌ها قرار داده شده و با آن مایع مغزی نخاعی کشیده می‌شود تا هماتوم، جای کافی داشته، و بتواند بدون آسیب به مغز گسترش یابد. تنفس عمیق و سریع نیز به کنترل فشار درون جمجمه کمک می‌کند. گاهی اوقات، می‌توان با القای کما با استفاده از دارو، فشار درون جمجمه را کاهش داد.
درمان با جراحی
هدف اصلی جراحی در این حالت، برداشتن حداکثر مقدار ممکن از لخته خونی و توقف خونریزی است (به شرطی که منبع خونریزی، مانند بدشکلی شریانی-وریدی یا وجود تومور، قابل شناسایی باشد). بسته به محل لخته، از روش جراحی کرانیوتومی (جراحی باز جمجمه) یا آسپیراسیون استریوتاکتیک (استفاده از سوزن راهنما و هدایت شده به لخته) استفاده می‌شود.
بعد از خونریزی مغزی وضعیت سلامتی بیمار چگونه خواهد بود؟ آیا بهبودی امکان‌پذیر است؟
بسیاری از بیمارانی که دچار خونریزی مغزی می‌شوند، زنده می‌مانند. البته، در مواردی که خونریزی در نواحی خاصی از مغز رخ می‌دهد یا خونریزی اولیه بسیار بزرگ است، نرخ بقا کاهش می‌یابد.
درست بعد از خونریزی مغزی، بیمار به بخش آی‌سی‌یو (واحد مراقبت‌های شدید) انتقال داده شده و چند هفته در آنجا باقی می‌ماند؛ در این بخش پزشکان و پرستاران وضعیت بیماران را از لحاظ هرگونه علائمی عود خونریزی، هیدروسوفالی، و سایر عوارض تحت نظر گرفته و بررسی می‌کنند. بیمار بعد از رسیدن به یک وضعیت باثبات، به یک اتاق عادی انتقال داده می‌شود.
اگر بیمار از یک خونریزی داخلی مغز نجات یافت، بهبودی او ماه‌ها طول خواهد کشید. بیمار، به مرور زمان و با اقدامات توانبخشی گسترده از جمله فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتار درمانی، می‌تواند عملکرد خود را بازیابد. البته، برخی بیماران به طور مادام‌العمر دچار ضعف و مشکلات حسی خواهند بود. بعضی دیگر از بیماران دچار یک سری حمله‌ها یا سردردها، و یا مشکلات حافظه خواهند شد.
موارد خاص
نوزادانی که سن جنینی آن‌ها پایین‌تر 32 هفتگی است، در معرض خطر بالاتری برای خونریزی مغزی هستند، زیرا عروق خونی آن‌ها هنوز به درستی شکل نگرفته است. درصد قابل توجهی از نوزادان زودرس دچار مقداری خونریزی مغزی می‌شوند. این وضعیت می‌تواند منجر به هیدروسوفالی یا بزرگ شدن فضاهای پر از مایع مغز شود که مشکل بسیار خطرناکی است. اگر وضع حمل قابل به تعویق انداختن نباشد، می‌توان با دادن داروهای خاصی به مادر، برای کمک به پیشگیری از این عارضه تلاش کرد.
