با فیزیوتراپی سردرد ، دیگری نیازی به استفاده ی دائمی از مسکن نیست

درد در ناحیه سر و گردن به عنوان سردرد شناخته می‌شود و در هر دو جنس زن و مرد اتفاق می‌افتد. این درد می‌تواند به صورت حاد یا مزمن و ادامه‌دار باشد. سردردها آزاردهنده هستند. آنها تمرکز را دچار مشکل کرده، تحمل فرد را کم می‌کنند و روی کار و ورزش وی تاثیر منفی دارند.

سردردها توسط عوامل زیادی مانند کار زیاد، بلند کردن اجسام سنگین و استرس و همچنین در زنان در دوران پیش از قاعدگی تشدید می‌شوند.

سردردها معمولا از درد ناشی از اختلال در عملکرد سیستم عضلانی-اسکلتی منشا می‌گیرند. سیستم عضلانی-اسکلتی جایی است که فیزیوتراپی می‌تواند وارد عمل شود.

انواع و علل سردرد

---

دلایل متنوع فراوانی برای برای سردرد وجود دارد. کسانی که بیشتر اوقات سردرد دارند اغلب از علت سردرد خود مطلعند. اگرچه در موارد بسیاری علت سردرد ممکن است ناشناخته باشد.

سردردها به دو گروه اولیه و ثانویه تقسیم‌بندی می‌شوند:

سردردهای اولیه

سردردهای اولیه گروهی از سردردها هستند که هیچ عامل زمینه‌ای خاصی برای آنها شناسایی نشده است. این سردردها نتیجه هیچ نوع بیماری یا فرآیند خاصی نیستند و معمولا در نتیجه مشکل در کارکرد مغز اتفاق می‌افتند. علت این سردردها وجود مشکل در خود ساختار مغز نیست.

سردردهای اولیه شامل سردردهای میگرنی و خوشه‌ای و همچنین سردردهای تنشی هستند. در سردردهای اولیه هیچ مشکل زمینه‌ای ساختاری در مغز وجود ندارد. باید به خاطر داشت که تست‌هایی چون تصویربرداری رزونانس مغناطیسی(MRIs)  یا سی‌تی‌اسکن  نمی‌توانند علت دقیق سردرد را مشخص کنند اما کمک می‌کنند تا احتمال وجود سایر علل و بیماری‌ها بررسی شود.

سردردهای ثانویه

سردردهای ثانویه  به دلیل وجود یک عامل زمینه‌ای ایجاد می‌شوند که سردرد علامت آن است. مشکلات بسیار متنوعی از قبیل آسیب به سر و گردن، پروسه‌های التهابی در بدن، مشکلات هورمونی و همچنین دلایل جدی‌تری چون تومورهای مغزی و آنوریسم باعث ایجاد سردردهای ثانویه می‌شوند.

انواع اصلی سردردهای اولیه و برخی انواع شایع سردردهای ثانویه به صورت تفصیلی در زیر شرح داده شده‌اند.

میگرن

میگرن‌ها به عنوان درد زنشی شدید(و اغلب غیرقابل تحمل) در یک یا دو طرف سر و اغلب در اطراف گیجگاه، جلوی سر یا پشت یک چشم توصیف می‌شوند. تقریبا 20-15 درصد سردردهای میگرنی با اختلال حسی خاصی همراهند که در بزرگسالان قبل از سردرد اصلی ایجاد می‌شود(در کودکان گاهی اوقات این اختلال حسی و سردرد همزمان ایجاد می‌شوند). این اختلال حسی از استشمام ناگهانی یک بوی خاص، دیدن نقطه‌های زیگزاگ، احساس انقباض ، خمیازه کشیدن بیش از حد تا بیحسی و کرختی یا احساس مورمور شدن در صورت یا بخشی از بدن یا حتی احساس ضعف در یک سمت بدن متغیر است. برخی مبتلایان به میگرن ولع زیادی به خورن غذاهای خاصی مانند شکلات پیدا می‌کنند.

سردردهای خوشه‌ای

سردردهای خوشه‌ای انواع بسیار دردناک سردرد هستند که به سرعت و به صورت دوره‌ای ظاهر می‌شوند و به همین خاطر به این نام خوانده می‌شوند. سردردها در یک بازه زمانی خاص اتفاق می‌افتند، معمولا یک دوره 12-2 هفته و این اغلب به یک فصل خاص از سال ارتباط دارد. طی هر دوره، سردردها معمولا هر روز اتفاق می‌افتند(اغلب بیش از یک بار در روز) و اغلب در طول روز در یک زمان مشخص بروز می‌کنند. در زمان بین سردردها درد فرد درد ندارد.

سردردهای خوشه‌ای اغلب در شب و معمولا چند ساعت پس از به خواب رفتن اتفاق می‌افتند. بیشتر سردردهای خوشه‌ای 90-30 دقیقه طول می‌کشند اما ممکن است کوتاه‌تر و طولانی‌تر هم باشند. افراد دچار سردرد خوشه‌ای اغلب درد را به شکل تیز و خنجری مانند اینکه یک سیخ داغ و قرمز داخل چشم فرو می‌رود توصیف می‌کنند. سردردهای خوشه‌ای در یک سمت ایجاد می‌شوند(و در عرض یک دوره خوشه‌ای،  سمت درد عوض نمی‌شود) و معمولا اطراف یک چشم احساس می‌شود اما ممکن است به سایر نواحی سر و گردن نیز گسترش پیدا کند.

سردردهای تنشی

سردردهای تنشی رایج‌ترین نوع سردرد هستند و افراد بسیاری آن را به صورت منظم به ویژه زمانی که تحت استرس قرار دارند تجربه می‌کنند. به همین دلیل گاهی اوقات به این سردردها سردردهای تنشی اطلاق می‌شود. این سردردها توسط عوامل دیگری چون گرسنگی، خستگی، بد ایستادن و خستگی چشم نیز ایجاد می‌شوند.

سردردهای تنشی ممکن است از 30 دقیقه تا حتی یک هفته طول بکشد! درد در این نوع سردرد معمولا مزمن، خفیف تا متوسط اما به صورت مداوم و منتشر است و معمولا هر دو سمت سر را درگیر می‌کند. در سردردهای تنشی مانند این است که یک نوار محکم اطراف سر و نزدیک گیجگاه‌ها بسته شده یا در سر و اطراف قسمت پایینی گردن و عضله ذوزنقه‌ای فشار و سفتی احساس می‌شود.

سردردهای سرویکوژنیک

سرویکال یک واژه پزشکی و به معنی مربوط به گردن و ژنیک به معنای منشا گرفته است. سردردهای سرویکوژنیک سردردهایی هستند که با درد و خشکی گردن در ارتباطند. علت سردرد ناشی از وجود مشکل در ساختارهای موجود در گردن است. آسیب به ساختارهای فوقانی گردن مانند رباط‌ها، سلول‌های عصبی، مفاصل، عضلات یا سایر ساختارها می‌تواند باعث ایجاد درد شده و سردرد ایجاد کند.

سردردهای سرویکوژنیک اغلب در یک سمت سر احساس می‌شوند اما گاهی اوقات دو سمت سر را نیز ممکن است درگیر کنند. این نوع سردرد معمولا به دلیل فشار وارد شده بیش از حد (ناشی از ضربه‌ مانند کشیدگی گردن) روی ساختارهای قسمت فوقانی گردن ایجاد می‌شود. اما سردردهای سرویکوژنیک ناشی از اعمال فشار طولانی‌مدت روی ساختارهای فوقانی گردن مانند نشستن پشت کامیپوتر به مدت طولانی به ویژه زمانی‌که اصول نشستن صحیح رعایت نشود اغلب شایع‌تر از سردردهای سرویکوژنیک ناشی از ضربه هستند.

سردردهای سینوسی

سینوس‌های صورت اغلب در گونه‌ها، پشت پل بینی و همچنین در ناحیه پیشانی قرار دارند. سینوس‌ها کمک می‌کنند تا هوای ورودی مرطوب شده و همچنین برای کمک به فیلتراسیون هوا مخاط ترشح می‌کنند. کسانی که از سردردهای سینوسی رنج می‌برنداغلب از احساس‌ پري‌ و سنگيني‌ در برخی نواحی سر و صورت‌ خود شکایت دارند. احساس فشار و پری ممکن است به ناحیه دندان‌های بالایی نیز گسترش یابد

سردردهای سینوسی اغلب پس از یک دوره عفونت دستگاه تنفس فوقانی یا سرماخوردگی اتفاق می‌افتند. عفونت در قسمت فوقانی دستگاه تنفس یا سرماخوردگی باعث التهاب پوشش سینوس‌ها می‌شود(سینوزیت) که این اتفاق از تخلیه موکوس در سینوس‌ها ممانعت به عمل آورده و منجر به ایجاد فشار در این ناحیه می‌شود. التهاب ممکن است در نتیجه آلرژی هم ایجاد شود.

سردردهای مربوط به مفصل گیجگاهی‌زیرآرواره‌ای (TMJ)

اختلالات TMJ باعث ایجاد سردرد می‌شوند. همچنانکه در بالا ذکر شد مفصل TMJ یک مفصل پیچیده است به همین دلیل به سادگی دچار صدمه و آسیب می‌شود. در موارد بسیاری کاملا واضح است که فرد به یک اختلال TMJ مبتلا است چراکه نواحی اطراف فک یا گوش درد دارد همچنین مفصل صدا می‌کند و در بازکردن و بستن خود فک مشکلاتی وجود دارد. سردردها ممکن است در ارتباط با این علائم ایجاد شوند. اگرچه در برخی موارد ممکن است  درد موضعی در TMJ وجود نداشته باشد و سردرد ممکن است تنها علامتی باشد که فرد احساس می‌کند. در این مواقع مفصل TMJ به عنوان عامل اصلی درد شناخته نمی‌شود.

سایر علل

سایر سردردهای ثانویه ممکن است ناشی از عوامل زیر باشند:

• از دست دادن آب بدن
• طریقه نادرست ایستادن و نشستن
• غذا نخوردن
• حساسیت غذایی
• بیخوابی
• آسیب به سر/ ضربه یا تصادم ناگهانی
• بیماری‌های گوش داخلی
• سر و صدای بیش از حد
• هورمون‌ها(مربوط به قاعدگی، بارداری یا سایر موارد)
• اضطراب
• الکل، به ویژه ناشی از نوشیدن بیش از اندازه یا خوردن شراب قرمز
• مصرف دارو
• بستنی یا خوردن/نوشیدن مواد غذایی بسیار سرد
• ورزش بیش از حد
• آنوریسم مغزی
• تومور مغزی

تشخیص

---

برای تعیین علت سردرد،  لازم است پزشک سوالات مختلفی از فرد بپرسد. در ابتدا، باید به این نکته توجه داشت که هرگونه سردرد ناگهانی و شدید می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک مشکل جدی باشد و باید به عنوان یک مورد اورژانس تحت بررسی و درمان قرار گیرد.

برای اینکه مشخص شود آیا منشا سردرد مربوط به گردن است یا اینکه به وسیله گردن تشدید می‌شود فیزیوتراپیست ستون فقرات گردن را بررسی می‌کند. فیزیوتراپیست تعیین می‌کند که آیا هیچ تنش عضلانی و چهره‌ای مرتبط وجود دارد ، آیا هیچ مفصل سست یا خشکی در گردن وجود دارد یا در ناحیه هیچگونه فشاری روی اعصاب وجود دارد که مرتبط با سردرد فرد باشد یا خیر.

در بیشتر موارد در بررسی‌هایی چون تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس، MRI ، سی‌تی اسکن یا سایر تست‌ها هیچگونه آسیب ساختاری به مغز یا گردن مشاهده نمی‌شود و بنابراین در بیشتر موارد به ویژه زمانی‌که با یک سردرد اولیه سر و کار دارید این تست‌ها توصیه نمی‌شوند. اگرچه این نوع تست‌ها(یا سایرین ) به ویژه زمانی که یک سردرد ثانویه وجود دارد برای بررسی احتمال وجود یک بیماری یا فرآیند خاص مرتبط به سردرد درخواست می‌شوند. تست‌های دیگری نیز ممکن است برای جستجوی مشکلاتی چون اختلالات هورمونی، آنوریسم مغزی یا تومور مغزی مورد استفاده قرار گیرند.

توانبخشی و فیزیوتراپی برای سردرد

---

فیزیوتراپی در انواع خاصی از سردردها مانند سردردهای تنشی، سردردهای سرویکال یا سردردهای مرتبط با TMJ  برای تسکین علائم و پیشگیری از سردردهای راجعه می‌تواند بسیار مفید باشد.

• در ابتدا فیزیوتراپیست باید تایید کند که سردرد فرد و علائم همراه آن به مشکلات موجود در گردن، فک یا سایر ساختارهای موجود در سر و صورت مرتبط است.
• فیزیوتراپیست برای تایید علت سردرد چندین سوال در ارتباط با علائم سردرد خواهد پرسید.
• علاوه بر پرسیدن تنوعی از سوالات، فیزیوتراپیست ممکن است برای اینکه متوجه شود فیزیوتراپی به رفع سردرد کمک می‌کند یا خیر بیمار را از لحاظ فیزیکی بررسی کند.
• فیزیوتراپیست‌ها وضعیت و سوگیری گردن، شانه‌ها و قسمت فوقانی کمر را بررسی کرده و دامنه حرکتی مفصل TMJ و گردن و قدرت و انعطاف‌پذیری عضله مرتبط با آن را چک می‌کنند.
• فیزیوتراپیست برای اینکه ببیند مفصل گردن خشک یا سست است و برای اینکه مشخص کند کدام نواحی در اطراف گردن، شانه‌ها، چهره و پوست فرق سر حساس یا دردناک هستند گردن را لمس خواهد کرد. فیزیوتراپیست‌ها همین کار را روی TMJ و عضلات مرتبط نیز انجام می‌دهند.
• فیزیوتراپیست ممکن است قدرت دست‌ها را بررسی کرده و همچنین حس فرد، رفلکس‌ها و عملکرد اعصاب جمجمه‌ای را چک کند.
• چنانچه مشخص شود که فیزیوتراپی به رفع سردرد کمک می‌کند تراپیست درمان را آغاز می‌کند.
• بسته به علائم و علت سردرد تکنیک‌های مختلفی ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد.
• درمان دستی شامل ماساژ و همچنین حرکت مفصل یا دستکاری گردن ، قسمت فوقانی کمر یا TMJ معمولا علائم را بهبود می‌بخشد.
• فیزیوتراپی می‌تواند درد نقطه ماشه‌ای عضله را با ماساژ یا تکنیک سوزن خشک درمان کند.
• در تکنیک سوزن خشک، سوزن مخصوص طب سوزنی داخل نقطه ماشه‌ای شناسایی شده جاگذاری می‌شود. گاهی اوقات سوزن می‌تواند باعث ایجاد یک توئیچ عضله قوی شود.
• درمانگر ممکن است عضلات سفت دخیل در سردرد را بکشد و همچنین به شما یاد دهد که چطور خود این کار را انجام دهید.
• به علاوه، فیزیوتراپیست به شما یاد خواهد داد که چطور عضلات مربوطه در اطراف سر ، گردن، شانه‌ها و TMJ را به منظور تسکین علائم و اجتناب از سردرد در آینده تقویت کنید. آنها همچنین فرد را ترغیب می‌کنند تا عضلات اصلی تنه و گردن را به منظور پشتیبانی از سر و در نتیجه کاهش شدت علائم تقویت کنند.
• فیزیوتراپیست طریقه ایستادن و نشستن و همچنین ترازبندی بدن را بررسی کرده و به شما آموزش می‌دهد که چطور این موارد را تصحیح کنید تا سردرد و علائم مربوطه کاهش یابد.
• در برخی موارد استفاده از یخ، گرما، اولتراسوند، جریان تداخلی، لیزر، محرک‌های الکتریکی عضلانی( از طریق پوست) (TENS) یا محرک‌های عضلانی ممکن است برای تسکین درد سر و سایر علائم مرتبط مورد استفاده قرار گیرند.
• بستن سر نیز ممکن است برای برداشتن فشار روی عضلات سفت شده، کشیده شده یا ضعیف مورد استفاده قرار گیرد. در برخی موارد استفاده از بریس‌ها برای کمک به قرارگیری در یک وضعیت خاص نیز ممکن است مفید باشد.
• فیزیوتراپیست همچنین به شما آموزش خواهد داد که چطور سردرد و علائم مربوطه را خود درمان کنید. وی به شما خواهد گفت که استفاده از روش‌هایی همچون رفتن به یک اتاق تاریک و ساکت، ماساژ دادن سر، گردن، فک و گیجگاه‌ها، استفاده از یخ یا گرم کردن محل دردناک یا گردن و شانه‌ها، اجتناب از نشستن پشت کامپیوتر یا هر صفحه نمایش دیگر، نوشیدن آب یا خوردن مقادیر کم غذا پس از بروز علائم می‌تواند نتیجه‌بخش باشد.
• اگر پس از یک معاینه سراسری فیزیوتراپیست متوجه شد که علت سردرد با فیزیوتراپی رفع نمی‌شود یا اینکه علائم به طرز چشم‌گیری تشدید شده یا حتی درمان فیزیوتراپی باعث بهبود علائم مطابق انتظار فیزیوتراپیست نشده وی فرد را برای بررسی بیشتر به پزشک ارجاع خواهد داد(2).

آیا استفاده از روش بیوفیدبک برای درمان سردرد موثر است؟

در بیوفیدبک به افراد آموزش داده می‌شود تا عملکردهای خودکار سیستم عصبی خود را کنترل کنند. این کارکردها شامل ضربان قلب، فشارخون، دمای بدن، تنش عضلانی و فعالیت امواج مغزی است.

افراد یاد می‌گیرند که این عملکردها را با مشاهده دستگاه‌های نظارت‌کننده کنترل کرده و رفتار مورد نظر خود را بازتولید کنند. تکنیک‌های آرام‌سازی نیز برای کنترل این عملکردهای جسمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. تکنیک‌های آرام سازی شامل ورزش‌های آرام‌سازی پیشرونده، یوگا، مدیتیشن متعالی یا به عبارت ساده‌تر تمرکز روی تصویری از سکوت، استراحت و تنهایی هستند.

برای درمان موفق بیماران حتما باید روش مناسب اتخاذ شود. فیدبک دمای پوست ممکن است به بیماران مبتلا به میگرن کمک کند اما برای بیشتر بیماران مبتلا به سردرد  ترکیبی ار الکترومیوگرافی(EMG)  و فیدبک دما ترجیح داده می‌شود.